Κεφάλαιο 8

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 99 8 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Στο παρόν κεφάλαιο, καταγράφονται, αναλύονται και αξιολογούνται οι τρέχουσες παράμετροι του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης, καθώς επίσης και οι τάσεις εξέλιξής τους χωρίς έργο ή τη δραστηριότητα. Το βάθος και εύρος της ανάλυσης ανταποκρίνεται στο μέγεθος των αναμενόμενων σημαντικών επιπτώσεων, καθώς και στις συνεργιστικές επιπτώσεις από άλλα υφιστάμενα έργα και δραστηριότητες. 8.1 Περιοχή μελέτης Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Παράρτημα 2 (παράγραφος 8.1) της υπ’ αρ. οικ. 170225/2014 Υ.Α., ως περιοχή μελέτης ορίζεται η περιοχή γύρω από το έργο στα φυσικά και ανθρωπογενή στοιχεία της οποίας έχει επιπτώσεις η κατασκευή και λειτουργία του. Λαμβάνοντας υπόψη ότι:  το γήπεδο του ΚΕΛ Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος (εμβαδικό έργο) και οι αγωγοί (γραμμικό έργο) αφορούν σε δραστηριότητα της υποκατηγορίας Α1,  το εν λόγω αγροτεμάχιο χωροθέτησης του ΚΕΛ Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος βρίσκεται σε περιοχή εκτός ορίων οικισμού,  η θέση του προτεινόμενου έργου βρίσκεται εκτός περιοχής του Δικτύου Natura2000, καθορίζεται ως ακτίνα της περιοχής μελέτης το όριο της περιοχής συλλογής αστικών λυμάτων (πεδίο συλλογής λυμάτων), καθώς σε ολόκληρη αυτή την περιοχή το έργο θα έχει θετική επίδραση στο περιβάλλον, την υγιεινή και την ανάπτυξη βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων της περιοχής αυτής, η οποία παρουσιάζεται στον Χάρτη 2 του Κεφαλαίου 15. 8.2 Κλιματικά και βιοκλιματικά χαρακτηριστικά Τα κλιματικά στοιχεία που παρατίθενται έχουν ληφθεί από τους:  Μ.Σ. Ραφήνας (WMO 735) της ΕΜΥ, ο οποίος βρισκόταν σε υψόμετρο +6 m και λειτουργούσε κατά τη χρον. περίοδο 1972‐ 1983,  Μ.Σ. Σπάτων (WMO 741) της ΕΜΥ, ο οποίος βρισκόταν σε υψόμετρο +60 m και λειτουργούσε κατά τη χρον. περίοδο 1987‐ 2016.  Μ.Σ. Ραφήνας του ΕΑΑ, ο οποίος βρίσκεται σε υψόμετρο +25 m και συντεταγμένες: 38° 00' 56" N , 24° 00' 39" E Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 100 Σύμφωνα με το Σχήμα 8.1, παρουσιάζεται για όλους τους σταθμούς η μέση θερμοκρασία (ελάχιστη ‐ μέγιστη), από το οποίο παρατηρείται μία μικρή μεταβολή στην μέση ελάχιστη και μέση μέγιστη θερμοκρασίας ανάμεσα στους δύο σταθμούς. Στο Μ.Σ. Ραφήνας παρατηρείται ότι η μέση ελάχιστή θερμοκρασία παρουσιάζει χαμηλότερες τιμές έναντι του Μ.Σ. Σπάτων. Σχήμα 8.1: Μέσες ετήσιες τιμές θερμοκρασίας (oC) στους Μ.Σ. Ραφήνας (1972‐1983) και Μ.Σ. Σπάτων (1987‐2016) Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής για τον κάθε σταθμό έχει μετρηθεί για τον Μ.Σ. Ραφήνας σε 348 mm και για τον Μ.Σ. Σπάτων σε 342,6 mm. Τα ποσοστά μέσης ετήσιας σχετικής υγρασίας για τον κάθε Μ.Σ. είναι 68,2% και 62,6 % αντίστοιχα. Από πλευράς βροχομετρικής κατάταξης, η περιοχή χαρακτηρίζεται από βροχές περιορισμένου ύψους, στο χρονικό διάστημα συνήθως μεταξύ Οκτωβρίου και Μαρτίου, ενώ είναι σχεδόν εντελώς άνομβρη το διάστημα Ιουνίου – Σεπτεμβρίου. Γενικά το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται εύκρατο με σχετικά ήπιους χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια. Οι μήνες Νοέμβριος και Δεκέμβριος εμφανίζουν υψηλή βροχόπτωση, ενώ υψηλές θερμοκρασίες παρουσιάζουν οι μήνες Ιούλιος και Αύγουστος (Σχήμα 8.2). Το γεγονός ότι το θερμομετρικό εύρος και η διαφορά της μέσης θερμοκρασίας μεταξύ ψυχρότερου και θερμότερου μήνα ανέρχεται σε 20ο C χαρακτηρίζει το κλίμα ηπειρωτικό. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 101 Σχήμα 8.2: Ομβροθερμικό διάγραμμα των μέσων μηναίων τιμών της θερμοκρασία και της βροχόπτωσης από το 1987 ‐2016 του μετεωρολογικού σταθμού των Σπάτων (ΕΜΥ). Στα διαγράμματα που ακολουθούν παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές θερμοκρασίας (μέγιστη‐μέση‐ελάχιστη), το ύψος βροχόπτωσης και οι συνολικές ημέρες βροχής στον Μετεωρολογικό Σταθμό Ραφήνας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, όπως έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια του έτους 2015 (ΕΑΑ, 2016). Όπως φαίνεται στο Σχήμα 8.3, οι δύο ψυχρότεροι μήνες ήταν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος με ελάχιστες μηνιαίες θερμοκρασίες 5,7°C και 6,5°C αντίστοιχα, ενώ οι θερμότεροι είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος με μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 26°C. Στο Σχήμα 8.4 απεικονίζεται η μέση μηνιαία βροχόπτωση και στο Σχήμα 8.5 οι συνολικές μέρες βροχής κάθε μήνα για το έτος 2015. Παρατηρούμε ότι οι μήνες στους οποίους παρουσιάζεται η μεγαλύτερη μέση μηνιαία βροχόπτωση είναι ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος με τιμές 62,8 mm και 47,6 mm αντίστοιχα, ενώ ο πιο βροχερός μήνας είναι ο Ιανουάριος. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 102 Σχήμα 8.3: Μηνιαίες θερμοκρασίες Μ.Σ. Ραφήνας κατά τη διάρκεια του έτους 2015 (Πηγή: ΕΑΑ) Σχήμα 8.4: Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης στο Μ.Σ. Ραφήνας κατά τη διάρκεια του έτους 2015 (Πηγή: ΕΑΑ) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 103 Σχήμα 8.5: Συνολικές μέρες βροχής στο Μ.Σ. Ραφήνας κατά τη διάρκεια του έτους 2015 (Πηγή: ΕΑΑ) Στο Σχήμα 8.6 απεικονίζεται η συχνότητα εμφάνισης των ανέμων με την διεύθυνσή τους ανά κατηγορία έντασης. Οι δυνατότεροι άνεμοι είναι οι Βόρειοι (20‐30 km/hr), ενώ ακολουθούν οι Βόρειο‐Βορειοδυτικοί (10‐20 km/hr) και οι Δυτικοί, αλλά σε πολύ χαμηλότερες εντάσεις (0‐10 km/hr). Αυτό αποτυπώνεται και στο Σχήμα 8.7, στο οποίο παρουσιάζονται οι μέσες τιμές ταχύτητας ανέμου ανά διεύθυνση, από όπου προκύπτει ότι οι δυνατότεροι άνεμοι παρουσιάζονται από Βόρεια (με μέση ταχύτητα 18,3 km/hr) και Βόρειο‐βορειοδυτικά (με μέση ταχύτητα 13,5 km/hr). Σχήμα 8.6: Συχνότητα εμφάνισης των ανέμων με την διεύθυνσή τους ανά κατηγορία ένταση (Μ.Σ. Ραφήνας, 2014‐2016) 0,00%5,00%10,00%15,00%20,00%NNNENEENEEESESESSESSSWSWWSWWWNWNWNNW0‐1010‐2020‐3030‐40 Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 104 Σχήμα 8.7: Μέσες τιμές ταχύτητας ανέμου ανά διεύθυνση (Μ.Σ. Ραφήνας, 2014‐2016) Με τον όρο βιοκλίμα, εννοούμε τη σύνθεση των κλιματικών παραγόντων που έχουν πρωταρχική σημασία για τη βλάστηση και τη συσχέτισή τους με αυτή. Ο προσδιορισμός του βιοκλίματος έχει να κάνει με τις διάφορες μεθόδους που έχουν αναπτυχθεί. Μια από τις πιο κατάλληλες μεθόδους για την περιοχή της Μεσογείου είναι η μέθοδος Emberger‐Sauvage, αφού η περιοχή μελέτης εμπίπτει στη Μεσογειακή περιοχή (Δημόπουλος και σία, 2013). Με τη μέθοδο αυτή ορίζονται βιοκλιματικοί όροφοι, οι οποίοι ανταποκρίνονται στη διαδοχή του βιοκλίματος σύμφωνα με τη μεταβολή της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης, είτε κατά ύψος, είτε κατά γεωγραφικό πλάτος. Στον κατακόρυφο άξονα ενός διαγράμματος Emberger‐Sauvage (βλ. Σχήμα 8.8) αντιπροσωπεύεται το ομβροθερμικό πηλίκο Q2, όπου: 2222000PQMm όπου: Ρ = η ετήσια βροχόπτωση σε χιλιοστά (mm), Μ= η μέση τιμή των μέγιστων θερμοκρασιών του θερμότερου μήνα σε απόλυτους βαθμούς (‐273o C = 0ο Κ), 18,311,28,76,67,67,37,18,89,19,88,18,57,77,08,513,5NNNENEENEEESESESSESSSWSWWSWWWNWNWNNWΆθροισμαΆθροισμα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 105 m= η μέση τιμή των ελάχιστων θερμοκρασιών του ψυχρότερου μήνα σε απόλυτους βαθμούς, ώστε να εκφράσει τη συνολική επίδραση του κλίματος πάνω στη βλάστηση. Εφαρμόζοντας τον παραπάνω τύπο με τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής μελέτης (βλ. Σχήμα 8.3), δηλαδή Μ=302,45 Κ, m=278,85 K και P=348 mm, προκύπτει Q2=50,7. Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα, ο βιοκλιματικός όροφος της περιοχής είναι ημίξηρος (βλ. Σχήμα 8.8). Σχήμα 8.8: Βιοκλιματικό διάγραμμα κατά Emberger‐Sauvage. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 106 Σχήμα 8.9: Βιοκλιματικό Διάγραμμα κατά Emberger για την Ελλάδα και την περιοχή μελέτης (Μαυρομάτης, 1980). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 107 8.3 Μορφολογικά και τοπιολογικά χαρακτηριστικά 8.3.1 Συνολικό τοπίο αναφοράς Η έκταση των Δήμων Ραφήνας ‐ Πικερμίου και Σπάτων ‐ Αρτέμιδας αποτελεί το βόρειο τμήμα της λεκάνης των Μεσογείων και κατά κύριο λόγο, με εξαίρεση την περιοχή του παλιού Δήμου Αρτέμιδος περιλαμβάνεται στη λεκάνη απορροής του ρ. Ραφήνας. Το βόρειο τμήμα της περιοχής αναπτύσσεται στις νότιες παρυφές του Πεντελικού όρους, ενώ το νότιο και κεντρικό τμήμα του αναπτύσσεται στη λοφώδη και πεδινή περιοχή Σπάτων και Πικερμίου ‐ Ραφήνας και Αρτέμιδος. Στο νότο ανατολικό τμήμα της περιοχής αναπτύσσεται η λοφώδης περιοχή των υψωμάτων Δεδεσπότη και Καμάρα. Στο βόρειο τμήμα της περιοχής (νότιες παρυφές Πεντελικού όρους περιοχή Πικερμίου) συναντάται μεγάλος αριθμός επιμέρους κλάδων αποστράγγισης με παράλληλη γενική διάταξη στα κατάντη τμήματά τους διεύθυνσης Β‐Ν και ΒΒΔ‐ΝΝΑ τα οποία συμβάλλουν στο κυρίως Ρέμα (Μέγα Ρέμα) και στο Ρέμα Βαλανάρη (Σχήμα 8.10). Στο νότιο τμήμα της λεκάνης συναντάται μικρότερος αριθμός επιμέρους κλάδων που αποστραγγίζουν τη λοφώδη και πεδινή περιοχή Σπάτων και Πικερμίου. Στο ανατολικό τμήμα (περιοχή Αρτέμιδος) συναντάται σημαντικός αριθμός μικρών ρεμάτων διεύθυνσης Α‐Δ που καταλήγουν απευθείας στη θάλασσα. Το τοπίο της περιοχής μελέτης διαμορφώνεται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών στοιχείων που είναι αποτέλεσμα όχι μόνο των φυσικών παραγόντων (τοπογραφικό ανάγλυφο, νερά, βλάστηση), αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας και των χρήσεων γης. Ο βασικότερος αισθητικός και οικολογικός παράγοντας του τοπίου είναι η βλάστηση, καθώς επίσης η πανίδα και οι υδατικοί πόροι που είναι αλληλένδετοι με τη βλάστηση. Το τοπίο της πεδινής περιοχής χαρακτηρίζεται από καλλιέργειες συνήθως εντατικές και από στοιχεία φρυγανώδους και θαμνώδους βλάστησης. Στις περιοχές των χειμάρρων, το τοπίο γίνεται πιο ενδιαφέρον λόγω της μορφολογίας της κοίτης και της παραποτάμιας βλάστησης. Το ημιορεινό τμήμα της ευρύτερης περιοχής είναι λοφώδες και χαρακτηρίζεται από εναλλαγή γεωργικών και δασικών εκτάσεων. Οι γεωργικές καλλιέργειες αποτελούνται κυρίως από ελιές και οπωροφόρα δέντρα, αλλά και δασικά τμήματα. Οι δασικές εκτάσεις αποτελούνται από φρυγανώδη και θαμνώδη βλάστηση με διάσπαρτα δέντρα και πευκώνες. Τόσο οι γεωργικές όσο και οι δασικές εκτάσεις προσδίδουν ένα ευχάριστο χρώμα και υφή στο τοπίο, που ευνοείται από τη λοφώδη μορφολογία. Δυστυχώς μεγάλο τμήμα των δασικών εκτάσεων έχει υποβαθμιστεί σημαντικά από τις πρόσφατες πυρκαγιές του 2005 και 2009. Η μορφολογία της περιοχής μελέτης παρουσιάζεται στον μορφολογικό χάρτη του σχήματος που ακολουθεί (Σχήμα 8.10). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 108 Σχήμα 8.10: Μορφολογικός Χάρτης περιοχής μελέτης Η θέση του προτεινόμενου ΚΕΛ βρίσκεται διοικητικά στα όρια του δήμου Σπάτων‐Αρτέμιδος, 1,5 km περίπου ανάντη της διασταύρωσης Ραφήνας, ανατολικά της Λεωφόρου Μαραθώνος και σε απόσταση 500m περίπου απ’ αυτή και το εύρος τιμών των υψομέτρων της κυμαίνεται από +44,5 έως +57,0 m. Η θέση αυτή γειτνιάζει με το Ρέμα Ραφήνας, ενώ το γενικό ανάγλυφο του περιβάλλοντος χώρου ποικίλει από πολύ χαμηλές και ήπιες κλίσεις αυξανόμενες αισθητά σε επαφή με τους λόφους που περιβάλλουν την κοιλάδα (Σχήμα 8.11). Το χερσαίο τμήμα του αγωγού διάθεσης μέχρι τη θέση εκβολής στο ακρωτήριο Βελάνι διέρχεται σε γενικές γραμμές από ομαλό ανάγλυφο ακλουθώντας την πορεία υφιστάμενων οδών, με εξαίρεση τα πρώτα περίπου 1.100 m όπου με καταθλιπτικό αγωγό διέρχεται σε σήραγγα, μέσω της οποίας πραγματοποιείται και η προσαγωγή των λυμάτων στο ΚΕΛ (σήραγγα Αρτέμιδας ‐ ΚΕΛ Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος), από λοφώδη έξαρση (κάτω από τον οικισμό Αγίας Κυριακής Σπάτων). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 109 Σχήμα 8.11: Χάρτης κλίσεων (ο) της περιοχής μελέτης. 8.3.2 Εκτάσεις που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου Η θέση του προτεινόμενου έργου δεν εμπίπτει σε θεσμοθετημένη έκταση «Προστατευόμενα τοπία ή προστατευόμενους φυσικούς σχηματισμούς», σύμφωνα με τον Ν. 3937/2011 αλλά ούτε σε έκταση κηρυγμένου Τόπου Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους (ΕΜΠ, 1998). Τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) που απαντώνται και απέχουν σημαντικά από την περιοχή μελέτης είναι τα εξής:  «Βραυρώνα» με κωδικό AT2010018,  «Σχοινιάς‐ Μαραθώνα» με κωδικό AT2011025. 8.3.3 Ενδεχόμενες τοπιολογικές εξάρσεις που σχετίζονται με το έργο Δεν παρατηρούνται τοπιολογικές εξάρσεις που να συσχετίζονται με το προτεινόμενο έργο. 8.3.4 Στοιχεία σημαντικότητας και της τρωτότητας του τοπίου Σε ό,τι αφορά τη σημαντικότητα των προαναφερθέντων τοπίων, σύμφωνα με την ιστοσελίδα ΦΙΛΟΤΙΣ αναφέρεται: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 110  για το ΤΙΦΚ «Βραυρώνα», έχει καταγραφεί ως σημαντικός βιότοπος στο δίκτυο NATURA 2000. Έχει μεγάλη οικονομική αξία ως παραλιακή τουριστική και αρχαιολογική περιοχή.  για το ΤΙΦΚ «Σχοινιάς‐ Μαραθώνα», ότι η θαλάσσια περιοχή του όρμου της Ποταμιάς έχει καταγραφεί ως σημαντικός βιότοπος στο δίκτυο NATURA 2000 για τους πληθυσμούς θαλασσίων φυτών. Καθώς επίσης έχει ενδιαφέροντα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Σε ό,τι αφορά την τρωτότητα των προαναφερθέντων τοπίων, σύμφωνα με την ιστοσελίδα ΦΙΛΟΤΙΣ αναφέρεται:  για το ΤΙΦΚ «Βραυρώνα», ότι η πυρκαγιά είναι πάντα πιθανή από διάφορες αιτίες παρά τα όποια προληπτικά μέτρα.  για το ΤΙΦΚ «Σχοινιάς‐ Μαραθώνα», αποτελεί λιμάνι κατά τα νεολιθικά ή πρωτοελλαδικά χρόνια, υγροτοπική περιοχή σήμερα λόγω προσχώσεων, με πολλούς τύπους οικοτόπων της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ επειδή αποτελεί σημείο επαφής αγροτικών, δασικών, παραλιακών και υγροτοπικών εκτάσεων, ενώ, δεν αναφέρονται στοιχεία τρωτότητας. 8.4 Γεωλογικά, τεκτονικά και εδαφολογικά χαρακτηριστικά Το ευρύτερο γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής μελέτης αποτελείται από πετρώματα της Άττικο‐Κυκλαδίτικης μάζας (Σχήμα 8.12) (Μουντράκης, 1985 και Παπανικολάου, 1986). Γεωλογικά χαρακτηριστικά Η λεκάνη των Μεσογείων βρίσκεται ανατολικά της γραμμής επώθησης της Υποπελαγονικής και αποτελεί μια μεταλπική λεκάνη ανοικτή προς την θάλασσα. Συγκεκριμένα, το Βόρειο τμήμα της λεκάνης αποτελείται από μεταμορφωμένα πετρώματα υψηλών πιέσεων της Άττικο‐Κυκλαδίτικης μάζας (Σχήμα 8.13). Με βάση τον απλοποιημένο γεωλογικό των Krohe et al. (2010) διακρίνονται οι δυο ενότητες, Αυτόχθονη και Αλλόχθονη, που αποτελεί το μεταμορφωμένο υπόβαθρο της Αττικής (Katsikatsos et al., 1986). Η πεδιάδα των Μεσογείων καλύφθηκε κατά το Μειόκαινο –Κατώτερο Πλειόκαινο από ποταμολιμναία και θαλάσσια ιζήματα (Κεφάλαιο 15 Χάρτης 5) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 111 Σχήμα 8.12: Οι γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδος (Μουντράκης, 1985). {Rh: μάζα της Ροδόπης, Sm: Σερβομακεδονική μάζα, CR: Περιροδοπική ζώνη, (Pe: ζώνη Παιoνίας, Pa: ζώνη Πάικου, Al: ζώνη Αλμωπίας) = ζώνη Αξιού, PI: Πελαγονική ζώνη, Ac: Αττικο‐Κυκλαδική μάζα, Sp: Υποπελαγονική ζώνη, Pk: ζώνη Παρνασσού‐Γκιώνας P: ζώνη Ωλονού‐Πίνδου, G: ζώνη Γaβρόβου‐Τρίπολης, I: Ιόνιος ζώνη, Px: ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au: Ενότητα Ταλέα όρη‐Πλακώδεις ασβεστόλιθοι} Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 112 Σχήμα 8.13: Γεωλογικός χάρτης της Αττικής με στοιχεία από τους χάρτες των Lepsius, 1983; Κατσίκατσος, 2002; Παπανικολάου, κ.ά.,2004 και των Krohe et al.,2010 (Από Krohe et al.,2010). Το κόκκινο περιλαμβάνει την περιοχή μελέτης. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που δομούν την περιοχή μελέτης, σύμφωνα με τους χάρτες του ΙΓΜΕ 1:50000, παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω: Α) ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Ενότητα Αλμυροπόταμου ‐ Αττικής (Μεσοζωικό) Οι σχηματισμοί που δομούν το αλπικό υπόβαθρο στην περιοχή του εξεταζόμενου έργου, ανήκουν στην αυτόχθονη ενότητα Αλμυροπόταμου ‐ Αττικής.  Μάρμαρα (mr): Αδροκρυσταλλικά, μεσοστρωματώδη έως παχυστρωματώδη ή και άστρωτα τοπικά μάρμαρα, τεφρού έως μελανότεφρου χρώματος. Κατά θέσεις παρουσιάζονται αγκεριτιωμένα, μέτρια καρστικοποιημένα και δολομιτικά, ενώ συχνά περικλείουν βολβούς και διαστρώσεις πυριτολίθων. Συναντώνται στο βόρειο τμήμα του λόφου Οχυρού στη Ραφήνα, στο λόφο Έτος, και βορειότερα στο Πεντελικό όρος και στη λοφώδη περιοχή στα νότια της περιοχής Αρτέμιδος.  Σχιστόλιθοι (sch): Πρόκειται κυρίως για μοσχοβιτικούς, επιδοτικούς, χλωριτικούς και ανθρακικούς σχιστολίθους, υποπράσινου έως τεφροπράσινου χρώματος που Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 113 συναντώνται στις νότιες απολήξεις του Πεντελικού όρους και στη λοφώδη περιοχή στα νότια της περιοχής Αρτέμιδας. Β) ΜΕΤΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Νεογενές (Πλειόκαινο) Ποταμολιμναίες και θαλάσσιες αποθέσεις Ραφήνας: Εναλλαγές οριζόντων ψαμμιτικών μαργών, ψαμμιτών, συνεκτικών κροκαλολατυποπαγών και ψαμμούχων μαργαϊκών ασβεστολίθων, με συχνές παρεμβολές ερυθροπηλών στα ανώτερα κυρίως μέλη. Ανάλογα με την επικρατούσα λιθολογία, διακρίνονται σε:  Ψαμμιτικές μάργες: Είναι σχηματισμοί λιμναίας και ποταμοχερσαίας φάσης, αποτελώντας τμήμα της λεκάνης των Μεσογείων. Στο υπόλοιπο τμήμα, προς ανατολάς, είναι σχηματισμοί θαλάσσιας φάσης. Τα βαθύτερα μέλη του σχηματισμού των μαργών στην περιοχή της Ραφήνας εγκλείουν λιγνιτικά κοιτάσματα, τα οποία παλαιότερα έτυχαν εκτεταμένης εκμετάλλευσης. Ο σχηματισμός, παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή, όπου αποτελεί το σχετικό υπόβαθρο του έργου και το πάχος του αναφέρεται βιβλιογραφικά της τάξης των 150 μέτρων περίπου ή και περισσότερο.  Μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι : Συχνά πλακώδεις και κατά θέσεις τραβερτινοειδείς, μικρής έως μέσης αντοχής, υπόλευκου έως υποκίτρινου χρώματος. Το πάχος τους εκτιμάται ότι είναι της τάξης των 5 μέτρων περίπου.  Μαργαϊκά κροκαλοπαγή: Ασθενή, πολύμικτα μαργαϊκά κροκαλοπαγή έως αργιλοϊλυώδεις ορίζοντες με κροκάλες, καστανοκίτρινου έως γκριζοκίτρινου χρώματος, με ενστρώσεις ψαμμιτικών μαργών κατά θέσεις. Το πάχος τους εκτιμάται ότι είναι της τάξης των 5 έως 10 μέτρων περίπου.  Λατυποκροκαλοπαγή: Συνεκτικά, ισχυρά συγκολλημένα πολύμικτα λατυπο‐κροκαλοπαγή γκρίζου χρώματος, με ενστρώσεις ψαμμιτικών μαργών κατά θέσεις. Προέρχονται κυρίως από τα μάρμαρα και λιγότερο από τους σχιστολίθους του υποβάθρου. Κατά θέσεις παρουσιάζουν καρστικοποίηση. Το πάχος τους εκτιμάται ότι είναι της τάξης των 10 έως 15 μέτρων περίπου. Να σημειωθεί ότι στην θέση «Κισδάρι», η οποία βρίσκεται ΒΔ της ζώνη απαλλοτρίωσης του ΚΕΛ Β. Μεσογείων και μετά την Λεωφόρος Μαραθώνας σε απόσταση 640 μ., μέσα σε ερυθρούς πηλούς αμμούχους μάργες και κροκαλοπαγή, βρέθηκε η γνωστή πικερμική πανίδα Σπονδυλωτών. Η απολιθωμένη πανίδα αποτελείται από περισσότερα από σαράντα είδη (πίθηκοι, ύαινες, ιππάρια, βοοειδή, καμηλοπαρδάλεις, μαστόδοντες, πινόκεροι) του Άνω Μειόκαινου, ~ 7‐7.5 εκατομμυρίων ετών. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 114 Τεταρτογενές  Πλευρικά κορήματα: Χαλαρής δομής και αργιλοχαλικώδους σύστασης κορηματικά υλικά με λατύπες μαρμάρου, καστανού έως γκριζοκάστανου χρώματος. Προέρχονται κυρίως από τη διάβρωση των μαρμάρων του αλπικού υποβάθρου.  Αποθέσεις κοίτης: Είναι σύγχρονες, ασύνδετες αποθέσεις γκρίζου έως γκριζόλευκου χρώματος, οι οποίες αναπτύσσονται στις κοίτες των ρεμάτων και των χειμάρρων. Το πάχος του σχηματισμού κυμαίνεται μεταξύ 2,0 και 3,0 m περίπου. Αποτελούν τις σύγχρονες αποθέσεις στην ενεργή κοίτη του ρέματος της Ραφήνας.  Αποθέσεις αναβαθμίδας: Χαλαρής δομής και αργιλικής σύστασης παλαιότερες αποθέσεις του ρέματος, κατά θέσεις με διάσπαρτες κροκάλες, καστανού χρώματος. Αναπτύσσεται με μικρή επιφανειακή εξάπλωση σε τμήμα περί την ευρεία κοίτη του ρέματος Ραφήνας και είναι κυμαινόμενου πάχους μεταξύ 4,0 και 8,0 m περίπου.  Αλλουβιακές αποθέσεις: Χαλαρής δομής και αργιλικής κατά βάση σύστασης αποθέσεις της ευρύτερης κοίτης του ρέματος, καστανού έως γκριζοκάστανου χρώματος, προερχόμενες από την αποσάθρωση και μεταφορά των περιβαλλόντων πετρωμάτων. Το πάχος του σχηματισμού εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 6,0 και 10,0 m περίπου. Στην παράκτια ζώνη της Ραφήνας πιθανώς τοπικά να ξεπερνά τα 15μ. Η θέση του προτεινόμενου ΚΕΛ βρίσκεται σε ανοιχτή κοιλάδα, όπου επικρατούν τεταρτογενείς αμμοαργιλοϊλυώδεις αποθέσεις μικρού πάχους, που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις κάθονται πάνω στις χερσαίες πλειοκαινικές αποθέσεις του Πικερμίου. Από τα αποτελέσματα των γεωτεχνικών ερευνών στην περιοχή του ΚΕΛ προκύπτει ότι το υπέδαφος στην περιοχή του γηπέδου αποτελείται από αργιλοαμμώδεις συνεκτικές/πυνές αλλουβιακές αποθέσεις πάχους 4 ‐10 m περίπου, κάτω από τις οποίες απαντάται το βραχώδες υπόβαθρο το οποίο αποτελείται από εναλλαγές σχιστολίθων, κροκαλολατυποπαγών, ψηφιδοπαγών και ψαμμιτών. Το γεωλογικό υπόβαθρο όλων των Κεντρικών Αποχετευτικών Αγωγών Βορείων Μεσογείων συνίσταται σχεδόν αποκλειστικά από μεταλπικές αποθέσεις, (αλλουβιακές αποθέσεις Πλειστοκαινικές και νεογενείς αποθέσεις εδαφικής σύστασης) και μικρό τμήμα, περιοχή Γέρακα ‐ Μπαλάνα σε αλπικούς σχηματισμούς (σχιστόλιθοι, φυλλίτες χαλαζίτες και μεταηφαιστειακά πετρώματα με ενστρώσεις κρυσταλλικών ασβεστόλιθων). Στον Χάρτη 5 του Κεφαλαίου 15 παρουσιάζονται οι κύριοι γεωλογικοί σχηματισμοί της λεκάνης απορροής του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας. Τεκτονικά χαρακτηριστικά Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 115 Το γενικότερο εντατικό πεδίο της περιοχής χαρακτηρίζεται από εφελκυσμό σε διεύθυνση Β‐Ν έως ΒΒΑ‐ΝΝΔ (Mercier et al., 1989, Ambraseys & Jackson, 1990, Παπανικολάου & Λόζιο, 1990). Η περιοχή μελέτης γεωτεκτονικά ανήκει στο χώρο των Εσωτερικών Ελληνίδων και στην Ενδιάμεση Τεκτονομεταμορφική Ζώνη των Ελληνίδων. Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί τμήμα της Αττικοκυκλαδικής μάζας (Σχήμα 8.13). Η ευρύτερη περιοχή της Αττικής αποτελεί την βορειοδυτική απόληξη του σημερινού ενεργού ηφαιστειακού τόξου και σύμφωνα με τους Παπανικολάου & Λόζιο (1990) χαρακτηρίζεται από την παρουσία ρηξιγενών ζωνών ΔΒΔ –ΑΝΑ διεύθυνσης (Σχήμα 8.14). Σχήμα 8.14: Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης ευρύτερης περιοχής Αττικής (Παπανικολάου et al. 2002). (1: μεταλπικοί σχηματισμοί Άνω μειοκαινικής – Ολοακινικής ηλικίας, 2: μη μεταμορφομένοι αλπικοί σχηματισμοί, 3: μεταμορφωμένοι αλπικοί σχηματισμοί, 4: κύρια ρήγματα, 5: μεγάλης κλίμακα τεκτονική επαφή –αποκόλληση). Σεισμικότητα Με βάση το χάρτη αλλά και τον Πίνακα 2.1 του Άρθρου 1 της υπ’ αριθμόν Δ.17Α/115/9/ΦΝ 275/ 2003 Υπουργικής Απόφασης για την «Τροποποίηση της απόφασης έγκρισης του «Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού – ΕΑΚ ‐200 (Β’ 1154) (βλ. Σχήμα 8.15), η περιοχή μελέτης κατατάσσεται στις περιοχές χαμηλής σεισμικής επικινδυνότητας (ζώνη Ι), με σεισμική επιτάχυνση εδάφους 0,16. Στο Σχήμα 8.16 παρουσιάζεται η κατανομή των επικέντρων των μεγαλύτερων και καταστρεπτικότερων σεισμών του Ελληνικού χώρου την περίοδο 1900 – 2004. Παρατηρείται ότι στην ευρύτερη περιοχή μελέτης (μπλε περίγραμμα) δεν καταγράφονται σεισμικά συμβάντα. Οι σχετικά μεγάλες αποστάσεις των περισσότερων σεισμικών εστιών από την εξεταζόμενη θέση υποδηλώνουν ότι οι εδαφικές επιταχύνσεις που έχουν επιφέρει σε αυτή είναι χαμηλές. H σεισμική επιτάχυνση εδάφους, είναι: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 116 Α = α * g όπου g = επιτάχυνση βαρύτητας (9,81 m/sec2) α = συντελεστής σεισμικής επιβάρυνσης ή σεισμικός συντελεστής σχεδιασμού, που για τη ζώνη Ι ισούται με 0,16. Επομένως: A = 0,16*9,81 = 1,57 m/sec2 Σύμφωνα με τα σεισμολογικά δεδομένα, εκτιμάται ότι οι τιμές των σεισμικών επιταχύνσεων εδάφους έχουν πιθανότητα υπέρβασης 10% στα επόμενα 50 χρόνια. Σχήμα 8.15: Κατανομή των νομών της Ελλάδας στις Ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας (Άρθρο 1, Υ.Α. Δ.17Α/115/9/ΦΝ 275/ 2003) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 117 Σχήμα 8.16: Κατανομή επικέντρων των μεγαλύτερων και καταστρεπτικότερων σεισμών του Ελληνικού χώρου (1900‐2004) (ΥΠΕΚΑ, 2012) Εδαφολογικά χαρακτηριστικά Όπως παρουσιάζεται στον χάρτη των εδαφικών ενώσεων (βλ. Σχήμα 8.17), οι τύποι εδάφους που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, είναι 37‐ Rhodic Luvisol (LVro), 6‐ Eutric Leptosol (LPeu), 22‐Calcaric Fluvisol (FLca). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 118 Σχήμα 8.17: Απόσπασμα χάρτη Εδαφικών ενώσεων της Ελλάδας (Πηγή: Χάρτης Εδαφικών Ενώσεων της Ελλάδος, Εθνική Επιτροπή κατά της ερημοποίησης, Γιάσογλου, Ν. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2004) Υδρολιθολογικά χαρακτηριστικά Στην περιοχή μελέτης διακρίνεται κυρίως ένα σύστημα υπόγειας υδροφορίας (βλ. Σχήμα 8.18), συγκεκριμένα:  κοκκώδεις προσχωματικές αποθέσεις κυμαινόμενης υδροπερατότητας υδροφορία.  Κοκκώδεις μη προσχωματικές αποθέσεις μέτριας έως υψηλής υδροπερατότητας. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 119 Σχήμα 8.18: Απόσπασμα υδρολιθολογικού χάρτη του Υ.Δ. Αττικής και περιοχή μελέτης (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Γεωτεχνικές συνθήκες Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία και τις αναμενόμενες γεωλογικές / γεωτεχνικές συνθήκες, όπως περιγράφονται ανωτέρω, τα σημαντικότερα γεωτεχνικά προβλήματα για την κατασκευή των έργων έχουν να κάνουν κυρίως με θέματα ευστάθειας των παρειών των σκαμμάτων των αγωγών που τοποθετούνται σε αρνητικά υψόμετρα στις παράκτιες περιοχές, λόγω εισροής υδάτων, και αντιμετωπίζονται με προσωρινή αντιστήριξη παρειών και αντλήσεις. Σχετικά με την θεμελίωση των νέων αντλιοστασίων, εκτιμάται ότι το σύνολο των αντλιοστασίων Α/Σ θα θεμελιωθούν σε έδαφος ή ημίβραχο και στις παράκτιες περιοχές αναμένεται υψηλός υδάτινος ορίζοντας. Στα παραλιακά αντλιοστάσια αναμένεται απαιτηθούν έργα αντιστήριξης των παρειών του σκάμματος και αντλήσεις, ενώ κατά το σχεδιασμό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της άνωσης, λόγω υψηλής Σ.Υ.Υ. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα κατά την κατασκευή για την προστασία του σκυροδέματος έναντι διαβρωτικών παραγόντων (πχ. αυξημένα χλωριόντα), λόγω της γειτνίασης με τη θάλασσα. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 120 Στα εσωτερικά αντλιοστάσια δεν θα απαιτηθούν μάλλον έργα αντιστήριξης εφόσον υπάρχει ικανοποιητικός χώρος για την διαμόρφωση προσωρινών πρανών με κλίση της τάξης 1:1. Στην περιοχή του ΚΕΛ θα αναμένονται γενικά ικανοποιητικές γεωτεχνικές συνθήκες, με την στάθμη των υπογείων υδάτων να μην επηρεάσει την θεμελίωση των μονάδων. Αναμένεται όμως ανομοιογένεια η οποία ενδεχομένων να δημιουργεί προβλήματα διαφορικών καθιζήσεων. Στην περιοχή της σήραγγας αναμένεται η επικράτηση κροκαλοπαγών και μικρή επίδραση των υπογείων υδάτων. Η διάνοιξη της σήραγγας αναμένεται να είναι δυνατή με μηχανικά μέσα και μέτρα άμεσης υποστήριξης όπως δοκούς προπορείας στα μέτωπα εισόδου, πλαίσια ‐ αγκύρια – εκτοξευόμενο σκυρόδεμα σε όλο το μήκος. Το υπόβαθρο όλων των Κεντρικών Αποχετευτικών Αγωγών Βορείων Μεσογείων συνίσταται σχεδόν ημιβραχώδεις σχηματισμούς και σε περιοχές βαθέων σκαμμάτων αναμένεται η απαίτηση ηπίων μέτρων αντιστήριξης. Σε περιοχές που θα απαιτηθεί η διέλευση αγωγών με υπόγεια διάτρηση, σύμφωνα με τις επικρατούσες γεωλογικέ/γεωτεχνικές συνθήκες, η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος διάτρησης θα είναι η «Οριζόντια Διάτρηση» και δευτερευόντως η μέθοδος του “Pipe Jacking”. 8.5 Φυσικό Περιβάλλον 8.5.1 Χλωρίδα Η φυσική βλάστηση της περιοχής μελέτης ανήκει στον όροφο Quercion ilicis υπό ‐ όροφο Oleo‐Ceratonion με χαρακτηριστικά είδη την αγριελιά (Olea europaea var. sylvestris) και τον σχίνο (Pistacia lentiscus). Αντιπροσωπεύεται από οκτώ κύριες διαπλάσεις:  Υψηλή δενδρώδης βλάστηση με κυρίαρχο είδος τη χαλέπιο πεύκη (Pinus halepensis). Αυτή η βλάστηση διαθέτει στον υπό‐όροφο θαμνώδη βλάστηση με Pistacia lentiscus (σχίνoς), Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Quercus coccifera (Πουρνάρι), (τα τρία αυτά είδη αναπτύσσονται σε ύψος που ξεπερνά τα 2 m), Calycotome villosa, Genista acamhoclados, Rha mnus lycioides, Corydothymus capitatus, Cistus creticus, Asparagus aphyllus κ.α., την ποώδη βλάστηση συναντιούνται Piptatherum miliaceum, Asphodelus aestivus , Crocus cancllatus κ.α. Αυτή η διάπλαση συναντάται σε σχεδόν όλους τους τύπους εδάφους, εκτός από τις βραχώδεις ακτές, και αλατούχα εδάφη.  Σε λοφώδεις περιοχές της ενδοχώρας, απαντάται χαμηλή ξυλώδης βλάστηση με Calycotome vllosa, Genista acanthoclados, Olea europaea var. sylvestris, Corydothymus capitatus, Cistus creticus, Phlomis fruticosa, Asparagus aphyllus κ.α.  Χαμηλή δενδρώδης βλάστηση με κυρίαρχα είδη το Pistacia lentiscus και το Juniperus phoenicea. Περιλαμβάνει και τα εξής θαμνώδη είδη: Olea europaea νar Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 121 sylvestris, Juniperus οxycedrus, Arbutus andrachne, Medicago arborea, Centaurea spinosa, Thymelaea hirsuta, Cistus monspelliensis, Anthyllis hermanniae, Corydothymus capitatus κ.α. και μη ξυλώδη είδη, Arundo dοnαx, Foeniculum vulgare subsp. Piperitum, Mesembryanthemum edule κ.α.  Ειδικά σε σταθεροποιημένες θίνες της παραλίας συναντιούνται επίσης τα εξής μη ξυλώδη είδη, Cynodon dactylon, Elymus farctus, Eryngium maritimum, Cakile maritima. Otanthus maritimus. Phragmites australis. Salsola kali κ.α.  Χαρακτηριστική των αρκετά ξηρών αμμωδών παραλιακών εδαφών που έχουν εξελιχθεί σε φαιά εδάφη είναι επίσης μια ανοιχτή (χωρίς δένδρα) διάπλαση όπου αντιπροσωπεύεται από τα ποώδη είδη Armeria sp., Helichrysum stoechas, Crepis foetida, Plantago lagopus, Thymus capitatus, Elymus farctus, Lagurus ovatus καθώς και από είδη των χέρσων όπως Carlina corymbosa, Piptatherum miliaceum και Inula viscosa. Ένα ενδημικό φυτό του Αιγαίου βρίσκεται επίσης σε αυτό τον τύπο εδάφους, είναι η ακανθώδης πόα Cardopatum corymbosum. Οι θάμνοι αντιπροσωπεύονται και από το ενδημικό του Αιγαίου Centaurea spinosa καθώς και από αγριελιές (Olea europaea var. sylvestris).  Ανάμεικτη υψηλή δενδρώδης (Χαλέπιο πεύκη) και χαμηλή βλάστηση, όπου τα δένδρα καλύπτουν την γη σε ποσοστά που κυμαίνονται από 10 έως 70%.  Σε βραχώδες ακτές, αναπτύσσεται μια διάπλαση χαμηλής ποώδους βλάστησης με μερικά είδη των γενών Limonium και Salsola, που όμως διαθέτει πολλά είδη της διάπλασης με Centaurea spinosa.  Σε αλατούχα εδάφη, απαντώνται χαμηλές διαπλάσεις με διάφορα κυρίαρχα είδη ανάλογα με το ποσοστό χλωριούχου νατρίου (NaCl) του εδάφους, όπως τα είδη Arthrocnemum perenne, Tamarix sp., Juncus acutus, Phragmites australis κ.α. Η διάπλαση αυτή απαντάται στον μερικά αποξηραμένο υγροβιότοπο νότια του Ακρωτηρίου Βελάνι.  Η παρόχθια βλάστηση του ρέματος Ραφήνας και των χειμάρρων αποτελείται από Platanus orientalis (Πλάτανο), Vitex agnus castus (Λυγαριά), Arundo dοnax, (καλάμι) Pistacia lentiscus (σχίνος), SmiΙax aspera κ.α.. Γενικότερα, μέσα στα ρέματα κοντά στη παραλία φυτρώνουν καλάμια μαζί με τα ποώδη είδη Polypogon monspeliensis, Lythrum junceum, Phalaris aquatica και ΑtripΙex sp. που χαρακτηρίζουν τα υγρά εδάφη, και άλλα φυτά των ταραγμένων εδαφών, όπως Piptatherum miliaceum, Nicotiana glauca, Chrysanthemum coronarium κ.α.  Στις αμμώδεις παραλίες η βλάστηση δεν ξεπερνά το 10 % σε κάλυψη γης. Στην περιοχή μελέτης, ένα είδος χλωρίδας, το Centaurea spinosa, είναι ενδημικό του Αιγαίου πελάγους και δημιουργεί συγκεκριμένη διάπλαση όταν αποτελεί το κυρίαρχο είδος. Αυτή η διάπλαση κινδυνεύει ιδιαίτερα στην παραλία της Ραφήνας όπου απειλείται από την επέκταση πάρκου. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 122 Σε σχέση με την κατάσταση της βλάστησης αυτή εμφανίζεται έντονα υποβαθμισμένη κύριως λόγω ανθρωπίνων πιέσεων. Τα γονιμότερα από τα εδάφη εκχερσώθηκαν στο παρελθόν και αποδόθηκαν στις γεωργικές καλλιέργειες, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου κατέλαβαν και τα εδάφη με ήπιες κλίσεις. Στις λοφώδεις εξάρσεις επικράτησε η χαλέπιος πεύκη πιθανόν λόγω των έντονων ανθρώπινων πιέσεων (βοσκή και πυρκαγιές) που ασκήθηκαν στο παρελθόν. Όπως είναι γνωστό η χαλέπιος πεύκη ως «πυρόφυτο» είδος, αναγεννάται φυσικώς αμέσως μετά τις πυρκαγιές με σχετική ευκολία και εφ’ όσον η ανάπτυξή της δεν διαταραχθεί για ορισμένα χρόνια από νέες πυρκαγιές, κυριαρχεί απολύτως των λοιπών ειδών που αναμένονται να υπάρχουν στην υποζώνη Oleo‐Ceratonion. Σημαντική υποβάθμιση εμφανίζει επίσης η φυσική βλάστηση στις ρεματιές, όπου δεν καταγράφεται η αναμενόμενη σ’ αυτές φυσική βλάστηση. Σε κάποιες θέσεις κυριαρχεί ο πλάτανος. Ειδικότερα, στη θέση κατασκευής του ΚΕΛ δεν απαντάται φυσική βλάστηση. Η περιοχή αποτελεί γεωργική γη που καλλιεργείται (αμπελώνες). 8.5.2 Πανίδα Τα είδη πανίδας, που απαντώνται στην εγγύς περιοχή είναι τα συνήθη είδη που απαιτούνται στις γεωργικές εκτάσεις και το περιαστικό πράσινο, καθώς και παρυδάτια ή υδρόφιλα είδη που ενδιαιτώνται στα ρέματα περιαστικών περιοχών ή σε μερικούς αποξηραμένους υγροβιότοπους. Από τα θηλαστικά που απαντώνται σήμερα στην περιοχή, απουσιάζει ο λύκος, ο ανώτερος καταναλωτής της τροφικής αλυσίδας, αλλά και άλλα είδη που συνθέτουν τα κατώτερες βαθμίδες της, όπως η νυφίτσα, το κουνάβι, ο ασβός κλπ. Αγκαθωτή κενταύρεια (Centaurea spinosa) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 123 Το μόνο είδος θηλαστικού που ενδιαιτάται στην περιοχή είναι το Erinaceus concolor (σκαντζόχοιρος), ενώ απαντώνται και αρκετά είδη τρωκτικών. Το χειμώνα ενδέχεται να κατέρχονται στην περιοχή για αναζήτηση τροφής και ορισμένα άτομα από Vulpes vulpes (αλεπού) προερχόμενα από τους ορεινούς όγκους της ευρύτερης περιοχής. Τα συνήθη είδη ορνιθοπανίδας που απαντώνται στην περιοχή του έργου περιλαμβάνουν, δεκαοχτούρες, κουκουβάγιες, σταυλοχελίδονα, λευκοχελίδονα, κιτρινοσουσουράδα, σταχτοσουσουράδα, κοκκινολαίμιδες, καρακάξες, καρδερίνες, κοράκια, κοτσύφια. Περιστασιακά, σε υδατοσυλλογές που δημιουργούνται κατά την βροχερή περίοδο απαντώνται παρυδάτια είδη πτηνών όπως κύκνοι, φαλαρίδες κ.ά. Τα αμφίβια που απαντώνται στα ρέματα είναι διάφορα είδη φρύνων και βατραχιών όπως Bufo Bufo, B.ridibundus, Rana grecca ενώ η ερπετοπανίδα αποτελείται κυρίως από διάφορα είδη χελώνες όπως Testudo greaca, T.marginata, Emys orbicularis (νεροχελώνα), και λίγα είδη φιδιών όπως νερόφιδο (Natrix natrix). 8.5.3 Ιχθυοπανίδα Ενδιαφέρον παρουσιάζει το θαλάσσιο οικοσύστημα και η ιχθυοπανίδα του Ευβοϊκού κόλπου. Συστηματικές μελέτες υδροβιολογίας του κόλπου δεν έχουν γίνει και η πληροφόρηση προέρχεται από σποραδικές παρατηρήσεις και καταγραφές φορέων (ΕΚΘΕ πρώην ΙΩΑΚΕ, Δ/νση Αλιείας Υπ. Γεωργίας κ. α). Σύμφωνα με τις παραπάνω πηγές, τα αλιεύματα στον Ευβοϊκό κόλπο παρουσιάζουν, διαχρονικά, σχετική μείωση ανάλογη με την υπόλοιπη Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Τα συνηθέστερα αλιεύματα του Ευβοϊκού κόλπου είναι:  Engraulis encrasicolus (Γαύρος)  Sardina pilchardus (Σαρδέλα)  Atherina hepserus (Αθερίνα)  Boops boops (Γόπα)  Trachurus trachurus (Σαφρίδι)  Maena maena (Μαρίδα)  Sarda sarda (Παλαμίδα)  Mullus surmuletus (Κουτσομούρα)  Merlucius surmuletus (Μπαρμπούνι) Σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 124  Merlucius merlucius (Μπακαλιάρος)  Mugil cephalus (Κέφαλος)  Gobious sp (Γωβιός)  Scomber Scomber (Σκουμπρί)  Scomber japonicas colias (Κολιός)  Octopus vulgaris (Χταπόδι)  Sepia officinalis (Σουπιά)  Loligo vulgaris (Καλαμάρι)  Palaemon serratus (Γαρίδα)  Penaeus Kerathurus (Καραβίδα) 8.5.4 Λιβάδια Ποσειδωνίας Με βάση τα στοιχεία της υποθαλάσσιας αναγνώρισης εντοπίστηκαν λιβάδια αγγειόσπερμων (ανώτερα φυτά) το είδος Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), σε βάθος από 3m έως 33m. Η Ποσειδώνια καταλαμβάνει ιζηματογενείς πυθμένες (0‐40m) και αποτελεί κυρίαρχο ενδημικό φανερόγαμο της Μεσογείου καλύπτοντας το 2% του υποθαλάσσιου βυθού της. Σύμφωνα με την Οδηγία 92/43 της ΕΕ τα λιβάδια Ποσειδωνίας αποτελούν οικότοπο ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος με την ένδειξη τύπος «προτεραιότητας», ενώ στο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Βαρκελώνης το είδος αναφέρεται στο Παράρτημα των προστατευόμενων ειδών. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας χαρακτηρίζονται από υψηλή οικολογική αξία, καθώς αποτελούν ζωτικό παράγοντα οξυγόνωσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα. Επιπλέον, παρά τις ολιγότροφες συνθήκες της Μεσογείου, στα λιβάδια Ποσειδωνίας επιτυγχάνεται υψηλή παραγωγή οργανικού άνθρακα (300‐2000 gr ξηρού βάρους ανά m²), ισάξια με τα χερσαία δασικά οικοσυστήματα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας, αποτελούν ενδιαίτημα και εκκολαπτήριο πολλών θαλάσσιων ζωικών και φυτικών οργανισμών, ενώ προσελκύονται περιοδικά με στόχο την θήρευση ή την αναπαραγωγή και άλλα είδη (κυρίως ψαριών και μαλάκιων) που ζουν σε διαφορετικές οικολογικές ζώνες. Ως κάτοικοι των λειμώνων έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα περισσότερα από 400 είδη φυκών και περισσότερα από 500 είδη πανίδας που ανήκουν σε Ποσειδωνία (Posidonia oceanica) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 125 όλες τις ταξινομικές ομάδες του Ζωικού Βασιλείου. Σε ότι αφορά την ιχθυοπανίδα, στους λειμώνες της Ποσειδωνίας ζουν περίπου 50 είδη, από τα οποία το 60% περίπου είναι μόνιμοι κάτοικοι, το 16% προσωρινοί και το 24% τυχαίοι. Τέλος τα λιβάδια Ποσειδωνίας παίζουν σημαντικό ρόλο στο γεωλογικό ισοζύγιο της ακτογραμμής, καθώς συμβάλουν αποτρεπτικά στην διάβρωση των ακτών. Η ανάπτυξη και εξέλιξη των λειμώνων των φανερογάμων επηρεάζεται ιδιαίτερα από τις οικολογικές συνθήκες που επικρατούν. Η Ποσειδώνια είναι είδος στενοβιωτικό και παρουσιάζει μικρές μόνο ανοχές στις μεταβολές της θερμοκρασίας και της αλατότητας των νερών (Den Hartog, 1970). Η ρύπανση είναι ιδιαίτερα δυσμενή για την Ποσειδωνία και αποτελεί μια από τις βασικότερες απειλές της. Oι λειμώνες της Μεσογείου υποχώρησαν τα τελευταία 20‐30 χρόνια, λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που σχετίζονται κυρίως με την ευαισθησία του φανερογάμου στην οργανική ρύπανση που έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένιση και την υποβάθμισή του, καθώς και από τη δραστηριότητα των συρόμενων αλιευτικών εργαλείων (τράτες). Έχει παρατηρηθεί μια έντονη κινητοποίηση από πολλές Μεσογειακές χώρες για την προστασία των θαλάσσιων οργανισμών και των ενδιαιτημάτων τους προσπαθώντας να βελτιώσουν την συνθήκες του υγρού περιβάλλοντος που διαβιούν. Στην πόλη της Μασσαλίας (Γαλλία) μετά από σχεδόν 10 χρόνια από την λειτουργία της εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων παρατηρήθηκε από τους Pergent‐Martini et al. (2002) μια βελτίωση στην ζωτικότητα των λειμώνων Ποσειδωνίας, όπου αποδίδουν ίσως αυτή την σταδιακή εξέλιξη ως αποτέλεσμα της αυξημένης διαύγεια του νερού που οφείλεται στη βελτίωση της συνολικής περιβαλλοντικής ποιότητας. 8.5.5 Περιοχές του εθνικού συστήματος προστατευόμενων περιοχών Όπως παρουσιάζεται στον Χάρτη 7 του κεφ.15, η περιοχή μελέτης δεν εμπίπτει σε κάποια περιοχή που υπάγεται στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών του Ν. 3937/2011 (Α’60) και όπως κρίνεται η υλοποίηση του προτεινόμενου έργου δεν δύναται να επηρεάσει τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 της ευρύτερης περιοχής. 8.5.6 Δάση και δασικές εκτάσεις Σύμφωνα με τον Χάρτη 7 του Κεφαλαίου 15, η περιοχή μελέτης δεν εμπίπτει σε δάσος ή δασική έκταση. Το εν λόγω γήπεδο (βλ. Σχέδιο 3 Τοπογραφικό Διάγραμμα, Κεφ. 15) χαρακτηρίζεται ως έκταση αγροτικής καλλιέργειας. 8.5.7 Άλλες σημαντικές φυσικές περιοχές Τμήμα του ρέματος της Ραφήνας έχει χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος σύμφωνα με την υπ. Αρ. 9173/1642/3‐3‐1993 Απόφαση (ΦΕΚ 281/Δ/1993). Σχετικά με τις παράκτιες περιοχές, από τα αποτελέσματα παλαιότερων ωκεανογραφικών εργασιών του Τμήματος Ωκεανογραφίας της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του ΓΕΝ, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 126 προκύπτει ότι κατά τους θερινούς και φθινοπωρινούς μήνες του έτους παρατηρείται στρωμάτωση των υδάτων, σε ένα επιφανειακό στρώμα που φθάνει μέχρι το βάθος 20‐30 m. Η στρωμάτωση είναι εντονότερη στο βόρειο τμήμα του Ν. Ευβοϊκού κόλπου και πιο σταθερή κοντά στις ακτές της Εύβοιας, ενώ δεν παρατηρείται με την ίδια σταθερότητα στις ακτές της Ανατολικής Αττικής. Το 1997 πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος του ΕΚΘΕ «Διερεύνηση του θαλάσσιου οικοσυστήματος της Α‐ΝΑ Αττικής από τον όρμο του Μαραθώνα έως τον όρμο της Αναβύσσου» που εκπονήθηκε για λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ στο πλαίσιο του σχεδιασμού της διαχείρισης των αστικών λυμάτων της Ανατολικής Αττικής, χαρακτηρισμός των ωκεανογραφικών στοιχείων της θαλάσσιας περιοχής του Ν. Ευβοϊκού. Τα στοιχεία των μετρήσεων και των δειγματοληψιών του ΕΚΘΕ χρησιμοποιήθηκαν για τη «Μαθηματική Προσομοίωση της Υδροδυναμικής Δίαιτας και των Ποιοτικών Χαρακτηριστικών του Νοτίου Ευβοϊκού Κόλπου», που εκπονήθηκε το 1998 από τους Α. Ανδρεαδάκη και Α. Στάμου. Τα στοιχεία που αφορούσαν στα υδροδυναμικά χαρακτηριστικά του αποδέκτη, όπως προέκυψαν από τις ανωτέρω διερευνήσεις χρησιμοποιήθηκαν, για τον σχεδιασμό του υποθαλάσσιου αγωγού διάθεσης των επεξεργασμένων εκροών του ΚΕΛ Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος. Σύμφωνα με την παραπάνω ωκεανογραφική μελέτη του Ν. Ευβοϊκού στις περιοχές του Ωρωπού και Ραφήνας παρατηρήθηκαν αυξημένες συγκεντρώσεις θρεπτικών αλάτων σε σχέση με τον μέσο όρο της περιοχής, ο οποίος θεωρείται ολιγοτροφικός και αυτό αποδόθηκε σε ανθρωπογενείς επιδράσεις. Γενικά το νοτιότερο τμήμα του Ν. Ευβοϊκού παρουσιάζει χαμηλότερες τιμές Ν/P φαινόμενο που αποδόθηκε στην επικοινωνία του με περιοχές του Αιγαίου που είναι γνωστές για τον ολιγοτροφικό τους χαρακτήρα. 8.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον 8.6.1 Χωροταξικός σχεδιασμός‐ χρήσεις γης Σύμφωνα με τον χάρτη κάλυψης CORINE2012 όπως παρατίθεται στο κεφάλαιο 15 (βλ. Χάρτη 6, Κεφ. 15), η περιοχή μελέτης εμπίπτει σε:  σύνθετα συστήματα καλλιέργειας,  διακεκομμένη αστική οικοδόμηση,  μεταβατικές δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις,  αμπελώνες,  δάσος κωνοφόρων, βιομηχανικές ή εμπορικές ζώνες. Σύμφωνα με τα προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας‐ Κτηνοτροφίας 1999/2000, η έκταση της περιφερειακής ενότητας Αττικής όπως κατανέμεται σε βασικές κατηγορίες χρήσης/κάλυψης σε χιλιάδες στρέμματα παρουσιάζεται στο παρακάτω Σχήμα 8.19. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 127 Σχήμα 8.19: Κατανομή χρήσεων γης Π.Ε. Αττικής (Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.) Συγκεκριμένα το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης (1.789 χιλ. στρ.) καλύπτεται από δάση και ημιφυσικές εκτάσεις και από γεωργική γη (1.418 χιλ. στρ.). Οι τεχνητές περιοχές καταλαμβάνουν 593,0 χιλ. στρ. ενώ τα εσωτερικά ύδατα μαζί με τις υπόλοιπες υγρές ζώνες (εσωτερικές και παραθαλάσσιες) καταλαμβάνουν μόλις 6,7 χιλ. στρ.. 8.6.2 Διάρθρωση και λειτουργίες του ανθρωπογενούς περιβάλλοντας Δεδομένου ότι η περιοχή μελέτης εμπίπτει στους Δήμους Ραφήνας‐ Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος, στο Σχήμα 8.20 παρουσιάζεται η τυπολογία του κάθε Δήμου. Η περιοχή μελέτης ανήκει στην ομάδα 1, δηλαδή πρόκειται για Δήμους με υψηλό βαθμό αστικότητας και διευρυμένη αγορά εργασίας. 8.6.3 Πολιτιστική κληρονομιά Στην περιοχή του Δήμου Σπάτων‐ Αρτέμιδος, απαντώνται συνολικά δώδεκα αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, οι οποίοι απέχουν από την ζώνη απαλλοτρίωσης του ΚΕΛ κατ’ ελάχιστον 1,5 χλμ. (Χάρτης 2 Κεφαλαίου 15). Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία είναι τα εξής:  Θαλαμωτοί Τάφοι: Πρόκειται για τα ερείπια ενός Μυκηναϊκού τάφου του 13ου π.Χ. αιώνα.  Νεκροταφείο Βελανιδέζας: Αρχαϊκό νεκροταφείο όπου ανακαλύφθηκαν οι επιτύμβιες στήλες του Αριστίωνος (ανάγλυφη) και του Λυσία (ζωγραφιστή) που χρονολογούνται στα 520‐510 π.Χ.  Επιτοίχια Στήλη «Βασιλ. Παύλου»: Επιτύμβια στήλη που χρονολογείται στα 430‐520 π.Χ. και ίσως είναι αφιερωμένη σε μια γυναίκα θύμα του λοιμού, που έπληξε την Αθήνα κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Βρίσκεται εντοιχισμένη σε κτίσμα απέναντι από τον Μητροπολιτικό ναό των Σπάτων. Γεωργική περιοχή.Δάση ημι‐φυσικές εκτάσειςΕκτάσεις υδάτωνΤεχνητές περιοχές Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 128 Σχήμα 8.20: Τυπολογία των Δήμων της Ελλάδας και προτεινόμενη θέση. (Πηγή: Dukenne, 2010)  Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου: Μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική (4ος/5ος μ.Χ. αιώνας). Οι μεγάλες διαστάσεις του μνημείου φανερώνουν μια ευάριθμη, ακμαία και οικονομικά ισχυρή χριστιανική κοινότητα στην περιοχή.  Ι.Ν. Αγ. Παρασκευής: Μεταβυζαντινό μνημείο (17ος – 18ος αιώνας). Ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι κτισμένος στον τύπο του μονόχωρου δρομικού ξυλόστεγου ναού. Πρόκειται για ναό μικρών διαστάσεων στον οποίο κυριαρχεί ο κατά μήκος άξονας. Στο εσωτερικό του, η στέγη υποστηρίζεται από εγκάρσια κτιστά τόξα. Ο χαρακτήρας και αυτού του ναού τοποθετεί το κτίσμα στα χρόνια της προχωρημένης Τουρκοκρατίας (17ος/18ος αιώνας). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 129  Ζάγανι: Προϊστορική ακρόπολη με ισχυρό τείχος που χρονολογείται στα 3.200‐2.800π.Χ. χτισμένη σε στρατηγικό ύψωμα που έλεγχε την πεδιάδα των Σπάτων. Ο αρχαιότερος οχυρωματικός οικισμός της Κεντρικής Ελλάδας, ίδιας εποχής με την 1η πόλη της Τροίας. Ο οικισμός δεν υπάρχει πλέον λόγω υποβιβασμού του λόφου κατά την κατασκευή του Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών.  Βαθύ Πηγάδι: Περιοχή που ανασκάφθηκε κατά τις εργασίες κατασκευής του Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών. Στην περιοχή βρέθηκε η σφίγγα των Σπάτων (επιτύμβιο άγαλμα του 6ου π.Χ. αιών.), εργαστήριο κεραμικής (καμίνι), ταφικοί περίβολοι και αγροικίες των ιστορικών χρόνων (9ος – 4ος αιώνας π.Χ.) καθώς επίσης και αγροικίες των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων.  Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου: Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου ανήκε στο δήμο των Αλών Αραφηνίδων και ήταν περίφημο λόγω της μνείας του από τον Ευριπίδη στην τραγωδία του «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» (στίχ. 1446‐1457). Κατασκευαστικές λεπτομέρειες επιτρέπουν τη χρονολόγηση του ναού στο διάστημα ανάμεσα στα τέλη του 5ου και τα πρώτα δύο τρίτα του 4ου αιώνα π.Χ.  Βωμός της Αρτέμιδος: Το 1975, νότια του Ιερού της Αρτέμιδος στην παραλία βρέθηκε μικρό ιερό με πρόναο και άδυτο του οποίου τα ευρύματα είναι συγγενικά με εκείνα του ιερού. Ο χώρος σήμερα είναι ορατός αλλά μη επισκέψιμος.  Ι.Ν. Αγ. Πέτρου & Παύλου: Ο ιερός ναός του Αγίου Πέτρου είναι υστεροβυζαντινό κτίσμα με εξέχουσα αρχαιολογική σημασία. Παρουσιάζει σε κάτοψη σχήμα σχεδόν τετράγωνο με διαστάσεις 6, 33 x 6, 42μ. Για τις ανάγκες κατασκευής του Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών ο ναός μεταφέρθηκε για να προστατευτεί σε απόσταση 330 μ βορειοδυτικά και εγκαταστάθηκε σε νέα θέση. Ο ναός έχει ήδη κηρυχθεί ως Ιερός Ναός Χριστιανικός και Λατρευτικός Χώρος σύμφωνα με τη νομοθετική διάταξη: ΒΔ 9‐7‐1923, ΦΕΚ 194/Α/17‐7‐1923. (ΥΠΠΟΑ, 2016)  Ι.Ν. Αγ. Δημητρίου: Ενδιαφέρον χριστιανικό μνημείο, των μεταβυζαντινών χρόνων (15ος ‐17ος αιώνας) στο Δημοτικό Κοιμητήριο Σπάτων. Στο εσωτερικό του σώζεται ζωγραφική διακόσμηση. Στον τρούλο παριστάνεται ο Παντοκράτορας και στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου οι τέσσερις Ευαγγελιστές. Τεταρτοσφαίριο της κόγχης του Ιερού Βήματος απεικονίζεται η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα. Ο ναός έχει ήδη κηρυχθεί ως Ιερός Ναός Χριστιανικός και Λατρευτικός Χώρος σύμφωνα με τη νομοθετική διάταξη: ΒΔ 9‐7‐1923, ΦΕΚ 194/Α/17‐7‐1923. (ΥΠΠΟΑ, 2016)  Μετόχι Βουρβά: Τα «σπίτια του Βουρβά», όπως είναι γνωστά στους κατοίκους αποτελούν ένα αξιόλογο μνημείο της νεότερης ιστορίας του τόπου και σημαντικό δείγμα αγροτικού μετοχίου των Μεσογείων. Κτιριακό συγκρότημα τετραγωνικής κάτοψης, με έξι (6) διατεταγμένα κτίρια, πατητήρια, κελιά χώρους διαμονής ίσως Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 130 στάβλους, κτίσματα προσκείμενα σε περιμετρικό περίβολο και οργανωμένα γύρω από μια υπαίθρια αυλή. Ο χώρος έχει ήδη κηρυχθεί ως Μοναστηριακό Συγκρότημα και Λατρευτικός Χώρος σύμφωνα με τη νομοθετική διάταξη: ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/31511/1976/14‐9‐1988, ΦΕΚ 715/Β/28‐9‐1988. (ΥΠΠΟΑ, 2016) Στην περιοχή του Δήμου Ραφήνας‐ Πικερμίου, απαντώνται απαντώνται δυο σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι:  Χερσόνησος Ασκηταριό: Πρόκειται για την ακρόπολη και έναν οικισμό στην οχυρή θέση Ασκηταριό, όπως αυτή έχει αποκαλυφθεί κατόπιν διεξαγωγής ερευνών και ανασκαφών του Δ. Θεοχάρη, κατά τη δεκαετία του 1950 (Μιχοπούλου, 2008). Ο χώρος έχει ήδη κηρυχθεί ως Φυσικός Χώρος και Αρχαιολογική Θέση σύμφωνα με τη νομοθετική διάταξη ΥΑ 33488/1568/22‐4‐1954, ΦΕΚ 118/Β/10‐6‐1954 (ΥΠΠΟΑ, 2016). Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται ανατολικά της ζώνης απαλλοτρίωσης του ΚΕΛ, σε αποστάτη 5 χιλιομέτρων.  Αρχαιολογικός χώρος περιοχής Πικερμίου: Μετά από μία σειρά ανασκαφών στο Κισδάρι Πικερμίου (1848‐ 1971), αποκαλύφτηκαν οστεοπαγείς ορίζοντες (δηλαδή αντι‐μπλοκ από οστά, δόντια, κρανία κλπ διαφόρων ζώων), σε βάθος 4 ‐5 μέτρων από την επιφάνεια. Συγκεκριμένα, σε επιφάνεια 10 τ.μ. περιλαμβάνονταν περίπου 1200 τεμάχια οστών, κρανίων, οδόντων κλπ. Ο χώρος έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος και τοπίου ιδιαίτερου (ΥΠΠΟ/αρχ./Α1/Φ02/59935/1894/1983, ΦΕΚ 44 Β/1984) και θεσμοθετήθηκε Ζω νη Προστασι ας Α΄ εντο ς του αρχαιολογικου χω ρου ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ02/96326/4696/24‐11‐2005 Υ.Α., ΦΕΚ 1916/Β/30‐12‐2005). Ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται βορειοδυτικά της ζώνης απαλλοτρίωσης του ΚΕΛ μετά την Λεωφόρο Μαραθώνος, σε απόσταση 640 μ (Σχήμα 8.21). Να σημειωθεί ότι κανένα στοιχείο του έργου (αντλιοστάσια και χάραξη δικτύου) δεν διέρχεται εντός του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου. Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή του αρχαιολογικού χώρου η χάραξη των βασικών συλλεκτήρων ακολουθούν το υπάρχον οδικό δίκτυο, με αποτέλεσμα την περεταίρω προστασία του αρχαιολογικού χώρου και της ευρύτερης περιοχής του. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 131 Σχήμα 8.21: Η θέση της ζώνης απαλλοτρίωσης του ΚΕΛ Β Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος, του δικτύου και των αντλιοστασίων σε σχέση με τον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο Πικερμίου. Τέλος να αναφερθεί ότι στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ των νησίδων Κοκκινονήσια και του ακρωτηρίου "Βελάνι", έχουν εντοπίσει ένα αρχαίο ναυάγιο. 8.7 Κοινωνικό‐ οικονομικό περιβάλλον 8.7.1 Δημογραφική κατάσταση Όπως προαναφέρθηκε στην παράγραφο 1.3.2 της παρούσας μελέτης, η περιοχή μελέτης υπάγεται διοικητικά στις Δημοτικές Ενότητες Ραφήνας, Πικερμίου, Σπάτων, Αρτέμιδος, των Δήμων Ραφήνας‐ Πικερμίου και Σπάτων‐ Αρτέμιδος. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 132 Σύμφωνα με την απογράφη της Ελληνικής Στατικής Υπηρεσίας του 2011, ο Πίνακας 8‐1 παρουσιάζει τον μόνιμο πληθυσμό8 και τον πραγματικό πληθυσμό9 της κάθε Δημοτικής Κοινότητας: Πίνακας 8‐1: Μόνιμος και πραγματικός πληθυσμός ανά Δημοτική Κοινότητα (Απογραφή 2011, ΕΛΣΤΑΤ) Μόνιμος πληθυσμός Απογραφής 2011 Πραγματικός πληθυσμός Απογραφής 2011 Δ.Κ. Ραφήνας: 13.091 12.990 Δ.Κ. Πικερμίου: 7.175 7.054 Δ.Κ. Αρτέμιδος:: 21.488 21.286 Δ.Κ. Σπάτων‐ Λούτσας 12.333 12.557 Σύνολο: 54.087 53.887 Σύμφωνα με τα στοιχεία των απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ. όπως πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 1961, 1971, 1991, 2001, 2011, καταγράφεται ο πραγματικός πληθυσμός ανά Δημοτική Ενότητα στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 8‐2). Πίνακας 8‐2: Πραγματικός πληθυσμός ανά Δημοτική Κοινότητα, Απογραφές 1961‐2001 ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001 1991 1981 1971 1961 Δ.Κ. Ραφήνας: 11.909 8.611 4.994 2.674 2.137 Δ.Κ. Πικερμίου: 2.931 1.293 509 262 213 Δ.Κ. Σπάτων‐ Λούτσας: 10.203 7.796 6.398 6.425 5.629 Δ.Κ. Αρτέμιδος: 17.391 9.485 4.249 8 Μόνιμος πληθυσμός: το σύνολο των ατόμων που έχουν τη συνήθη διαμονή τους σε κάθε περιφέρεια, νομό, δήμο/ κοινότητα, δημοτικό/ κοινοτικό διαμέρισμα και αυτοτελή οικισμό. 9 Πραγματικός πληθυσμός: το σύνολο των, για οποιαδήποτε αιτία, παρόντων σε αυτή πρόσωπων κατά την ημέρα της απογραφής, είτε αυτά διαμένουν μονίμως στην περιφέρεια αυτή είτε βρέθηκαν να διαμένουν προσωρινώς ή τυχαίως. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 133 Λαμβάνοντας υπόψη ότι:  η ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού υπολογίζεται σύμφωνα με τη σχέση: (P2‐P1)/P1, όπου P1 είναι ο πληθυσμός της παλιότερης απογραφής, P2 είναι ο πληθυσμός του της νεότερης απογραφής και ότι,  ο ρυθμός μεταβολής (r) υπολογίζεται σύμφωνα με τη σχέση: P2= P1* (1+r)x‐y, όπου P1 είναι ο πληθυσμός της παλιότερης απογραφής, P2 είναι ο πληθυσμός της νεότερης απογραφής, x‐y είναι ο αριθμός των ετών που πέρασαν από το χρόνο εκκίνησης (π.χ. 10 έτη), και r είναι ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής (Κοτζαμάνης, 2009). Διεξάγονται συμπεράσματα σε σχέση με:  την ποσοστιαία μεταβολή πραγματικού πληθυσμού ανά δεκαετία,  τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής πραγματικού πληθυσμού ανά δεκαετία. Στα διαγράμματα που ακολουθούν, παρουσιάζεται η διακύμανση των ποσοστιαίων μεταβολών (βλ. Σχήμα 8.22α) και η διακύμανση του ετήσιου ρυθμού μεταβολής (βλ. Σχήμα 8.22β) του πραγματικού πληθυσμού ανά δεκαετία κατά το χρονικό διάστημα 1961‐2011 για τους Δήμους Ραφήνας‐ Πικερμίου και Σπάτων‐ Αρτέμιδας. Σύμφωνα με Σχήμα 8.22, παρατηρείται ότι οι ποσοστιαίες μεταβολές του πραγματικού πληθυσμού υπερβαίνουν το 70% (βλ. εικοσαετία 1961‐1981 Σχήμα 8.22 (α)), ενώ ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής παρουσιάζει αυξητική τάση καθ’όλη τη διάρκεια της τελευταίας πεντηκονταετίας (βλ. Σχήμα 8.22(β)). Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής είναι 3,91%. Σε επίπεδο Περιφέρειας, ο μόνιμος πληθυσμός υπολογίστηκε σε 5.674.097 κατοίκους. Όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 8.23, το μεγαλύτερο ποσοστό των μόνιμων κατοίκων είναι σε ηλικία από 30 έως 49 ετών και έπονται οι πιο νεαρές ηλικίες. (α) Ποσοστιαίες μεταβολές πραγματικού πληθυσμού ανά δεκαετία (β) Ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής πραγματικού πληθυσμου ανά δεκαετία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 134 Σχήμα 8.22: Ποσοστιαίες μεταβολές και ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής πραγματικού πληθυσμού ανά δεκαετία κατά το χρονικό διάστημα 1961‐2001. Σχήμα 8.23: Ηλικιακή κατανομή πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής (Στοιχεία Απογραφής ΕΛ.ΣΤΑΤ, 2011) 8.7.2 Παραγωγική διάρθρωση της τοπικής οικονομίας Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζονται οι κατηγορίες των καλλιεργούμενων εκτάσεων καθώς και τα είδη των καλλιεργειών που αναπτύσσονται Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής (Νομός Ανατολικής Αττικής), σύμφωνα με την απογραφή γεωργίας‐ κτηνοτροφίας της ΕΛ.ΣΤΑΤ. του 2009 ως προς την κατανομή της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης των εκμεταλλεύσεων, κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, περιφέρεια και νομό. 9%22%32%24%13%0‐9 10‐29 30‐49 50‐69 70‐100+ Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 135 (1) Δεν περιλαμβάνονται οι αγραναπαύσεις. (2) Περιλαμβάνονται οι οικογενειακοί λαχανόκηποι, τα μόνιβα λιβάδια και βοσκότοποι, οι άγονοι βοσκότοποι, τα φυτώρια, οι άλλες πολυετείς φυτείες και οι αγραναπαύσεις. Σχήμα 8.24: Πλήθος εκμεταλλεύσεων ανά κατηγορία καλλιεργειών στην Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής (Νομός Ανατολικής Αττικής) (Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2009) Σχήμα 8.25: Εκτάσεις εκμεταλλεύσεων ανά κατηγορία καλλιεργειών στον Νομό Ανατολικής Αττικής (Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2009) Από τα παραπάνω σχήματα, συμπεραίνεται ότι οι κύριες καλλιεργήσιμες εκτάσεις αφορούν σε δενδρώδεις καλλιέργειες (94.000 στρέμματα) και οι ελαιώνες (85.000 στρέμματα). 8.7.3 Απασχόληση Σύμφωνα με την Απογραφή Πληθυσμού 2011 της ΕΛ.ΣΤΑΤ., ως προς τις πυρηνικές οικογένειες κατά αριθμό απασχολούμενων μελών, συμπεραίνεται ότι ποσοστό περίπου 26% επί του συνόλου των πυρηνικών οικογενειών του Δήμου Ραφήνας‐Πικερμίου, είναι οικογένειες που δεν έχουν κανένα απασχολούμενο μέλος (1.557 οικογένειες). Στον Δήμο Σπάτων‐ Αρτέμιδος το ποσοστό αυτό φτάνει στα 30% επί του συνόλου των πυρηνικών οικογενειών του Δήμου (3.009 οικογένειες). 8.7.4 Κατά κεφαλήν εισόδημα Η διακύμανση του κατά κεφαλήν ετήσιου εισοδήματος στην Περιφέρεια Αττικής παρουσιάζεται στο Σχήμα 8.26. Από το έτος 2006 έως 2009 το κατά κεφαλής ετήσιο εισόδημα έχει ανοδική πορεία, ενώ από το 2009 και μετά καθοδική. Η μέγιστη τιμή σημειώνεται το έτος 2009 με 68.310 ευρώ. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 136 Σχήμα 8.26: Κατά κεφαλήν εισόδημα (σε ευρώ) Περιφέρειας Αττικής για τα έτη από το 2006 έως το 2012 (Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.) 8.8 Τεχνικές Υποδομές 8.8.1 Υποδομές μεταφορών Οδικό δίκτυο Το αγροτεμάχιο όπου προτείνεται να εγκατασταθεί το ΚΕΛ, βρίσκεται ανάμεσα σε τοπικούς αγροτικούς δρόμους, ενώ ο κοντινότερος δρόμος του οδικού δικτύου βρίσκεται εντός της περιοχής μελέτης και είναι η Εθνική Οδός ΕΟ54 (Λεωφόρος Μαραθώνος) που συνδέει την Αθήνα με την Ραφήνα μέσω του Σταυρού, διασχίζοντας σημαντικό μέρος του πολεοδομικού ιστού της πόλης. (βλ. Σχήμα 8.27). Το οδικό δίκτυο στην ευρύτερη περιοχή αποτελείται από τις ακόλουθες οδικές αρτηρίες:  Η Εθνική Οδός 85 (ΕΟ85) συνδέει τη Ραφήνα με το Λαύριο μέσω του Πόρτου Ράφτη, καθώς διασχίζει σχεδόν ολόκληρη την Ανατολική Αττική.  Η Αττική Οδός αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συγκοινωνιακά έργα που πραγματοποιήθηκαν για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας αλλά και για τη χώρα γενικότερα. Συντελεί στην διαμόρφωση του περιφερειακού δακτυλίου της Αθήνας, επιτρέποντας τη διακίνηση στην Αττική παρακάμπτοντας την Αθήνα, με αποτέλεσμα την αποφόρτιση των βεβαρημένων κεντρικών οδικών αρτηριών. Αποτελεί την κύρια οδική αρτηρία που συνδέει το δήμο Μαρκοπούλου με την Αθήνα και τις υπόλοιπες περιοχές του Λεκανοπεδίου. Τμήματα της Αττικής 0200004000060000800002006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 137 οδού είναι και η περιφερειακή Υμηττού (Α64) που ενώνει τη λεωφόρο Αλίμου ‐ Κατεχάκη με την Αττική Οδό στην περιοχή του Σταυρού και ο δρόμος που συνδέει το αεροδρόμιο με την Αττική Οδό. Η συνέχεια της περιφερειακής Υμηττού προς τα ανατολικά είναι υπό κατασκευή. Πρόκειται για την οδό Σταυρού‐Ραφήνας η οποία μέχρι και τα Σπάτα είναι έτοιμη και έχει δοθεί στην κυκλοφορία. Στα προγραμματιζόμενα έργα επέκτασης της Αττικής οδού περιλαμβάνονται, το τμήμα Μεσόγεια ‐ Αγ.Μαρίνα/Καλύβια, το τμήμα Μεσόγεια – Ραφήνα.  Η Νέα Λεωφόρος Σπάτων (ΕΠ 40) συνδέει το κέντρο των Σπάτων με τη Λ. Μαραθώνας στο Γέρακα (βλ. Σχήμα 8.27). Σχήμα 8.27: Απεικόνιση προτεινόμενης θέσης έργου σε σχέση με υποδομές χερσαίων μεταφορών (Πηγή: http://geodata.gov.gr/maps/) Σιδηροδρομικό δίκτυο Από την περιοχή μελέτης, δεν διέρχεται σιδηροδρομικός άξονας. Ωστόσο, στην ευρύτερη περιοχή μελέτης διέρχεται ο σιδηροδρομικός άξονας του Προαστιακού, ο οποίος φτάνει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 138 μέχρι το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος, ενώ σύμφωνα με το ρυθμιστικό σχέδιο της Αττικής προβλέπεται επέκταση του προαστιακού μέχρι τη Ραφήνα, (βλ. Νόμο 4277/2014 (ΦΕΚ Α’ 156)). Αερολιμένες Νότια της περιοχής μελέτης βρίσκεται το Διεθνές Αεροδρόμιο της Αθήνας «Ελευθέριος Βενιζέλος», το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας, καθώς εξυπηρετεί το σύνολο των επιβατών που κινούνται αεροπορικώς από και προς την Αθήνα. Είναι ένα μεγάλο, υπερτοπικό έργο που επηρεάζει ποικιλοτρόπως τη ζωή στις γύρω περιοχές. Θαλάσσια Δίκτυα Μεταφορών Το λιμάνι Ραφήνας βρίσκεται βόρεια της Εκβολής του Ρέματος Ραφήνας. Από το λιμάνι αυτό, το οποίο βρίσκεται 27 χιλ. ανατολικά της Αθήνας στο μέσον της Ανατολικής ακτής της Αττικής, διενεργούνται πάρα πολλά δρομολόγια της ακτοπλοΐας κυρίως για Κυκλάδες, Κεντρικό Αιγαίο και με κύρια λιμάνια της νήσου Εύβοιας. 8.8.2 Συστήματα περιβαλλοντικών υποδομών Εγκαταστάσεις διαχείρισης στερεών αποβλήτων Σύμφωνα με στοιχεία του Σχεδίου Διαχείρισης Υ.Δ. Αττικής, στην περιοχή μελέτης αλλά και στην ευρύτερη περιοχή δεν υφίσταται Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων ή ΧΥΤΑ. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων Στην άμεση περιοχή μελέτης δεν λειτουργεί κάποια Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων. Όπως απεικονίζεται στο Σχήμα 8.29, οι κοντινότερες Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (Ε.Ε.Λ.), που εμπίπτουν στην πρόνοια της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ είναι δύο (2)(βλ. ΕΓΥ, 2016 http://astikalimata.ypeka.gr/). Πρόκειται για το Κ.Ε.Λ. Μεταμόρφωσης και την Ε.Ε.Λ. Μαρκόπουλου, οι οποίες εξυπηρετούν ισοδύναμους πληθυσμούς ίσους με 500.000 και 20.000 αντίστοιχα. Συγκεκριμένα:  Το ΚΕΛ Μεταμόρφωσης με κωδικό GR300026013, με φορέα λειτουργίας την ΕΥΔΑΠ, έχει δυναμικότητα της κατασκευασμένης εγκατάστασης 500.000 Μ.Ι.Π., ενώ το ημερήσιο εισερχόμενο φορτίο εκτιμάται στα 9.589 Kg BOD5/day (ετήσιος μέσος όρος) και η συνολική εισερχόμενη παροχή σε 17.264 m3/day (ετήσιος μέσος όρος).  Η Ε.Ε.Λ. Μαρκόπουλου Μεσογαίας με κωδικό GR300064014, με φορέα λειτουργίας τον Δήμο Μαρκόπολου εξυπηρετεί τους οικισμούς Μαρκόπουλο, Κουβαράς, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 139 Καλύβια και Πόρτο Ράφτη και έχει δυναμικότητα της κατασκευασμένης εγκατάστασης ανέρχεται σε 20.000 Μ.Ι.Π.. Δίκτυο αποχέτευσης – Δίκτυο ομβρίων Η περιοχή των Βορείων Μεσογείων, στο σύνολό της αποχετεύεται με βόθρους, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους απορροφητικούς. Σε πολλές περιοχές ο υπόγειος ορίζοντας είναι υψηλός με αποτέλεσμα την ‐ κατά τόπους διαπιστωμένη ‐ ρύπανσή του, αλλά και τις κατά τόπους υπερχειλίσεις των βόθρων σε περιόδους βροχών. Στην περιοχή των Βορείων Μεσογείων δεν υπάρχει οργανωμένο δίκτυο αποχέτευσης ομβρίων εντός των οικισμών. Επιπροσθέτως στις πεδινές περιοχές εκτός των οικισμών, λόγω έντονων ανθρωπογενών παρεμβάσεων, έχει αλλοιωθεί σημαντικά το φυσικό υδρογραφικό δίκτυο, με αποτέλεσμα τη συχνή κατάκλιση εκτεταμένων πεδινών περιοχών. Σχήμα 8.28: Θέσεις ΧΥΤΑ και ΧΑΔΑ στο ΥΔ06 και θέση προτεινόμενου έργου (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 140 Σχήμα 8.29: Θέσεις Ε.Ε.Λ. στο ΥΔ 06 και θέση προτεινόμενου έργου 8.8.3 Εγκαταστάσεις κοινής ωφελείας Δίκτυο ύδρευσης Σύμφωνα με το άρθρο 68 του Ν.4313/17‐12‐2014 που τροποποίησε το άρθρο 8 του Ν.2744/1999, η περιοχή δραστηριότητας της ΕΥΔΑΠ επεκτάθηκε σε όλους τους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής (Σχήμα 8.30), όπως αυτοι ορι ζονται στο εδα φιο θ΄ της παράγραφο 3 του άρθρου 3 του Ν. 3852/2010. Η υδροδότηση της περιοχής μελέτης γίνεται από την ΕΥΔΑΠ, μέσω ενίσχυσης Δημοτικού δικτύου, χωρίς να έχει ευθύνη και συμμετοχή στη λειτουργία του τοπικού εσωτερικού δικτύου. Το δίκτυο με τα σημερινά δεδομένα μπορεί να καλύψει το σημερινό αριθμό συνδέσεων και από άποψη παροχής και από άποψη πίεσης. Το δίκτυο ύδρευσης συντηρείται διαρκώς με αποτέλεσμα οι απώλειες σε νερό να είναι σχετικά μικρές, αλλά το κόστος συντήρησης υψηλό. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αλματώδης και πολλές φορές αυθαίρετη οικιστική επέκταση, επέβαλε την επέκταση του δικτύου ύδρευσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν πλήθος συνδέσεων χωρίς μελέτη, αλλά σύμφωνα με τις απαιτήσεις ζήτησης. Εκτιμάται ότι για την αντιμετώπιση των μελλοντικών αναγκών θα πρέπει να γίνουν οι αναγκαίες επεκτάσεις και αντικαταστάσεις. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 141 Σχήμα 8.30: Περιοχή Αρμοδιότητας ΕΥΔΑΠ Στην περιοχή των Μεσογείων εμφανίζεται πρόβλημα στους καλοκαιρινούς μήνες κυρίως στις παράκτιες και παραθεριστικές περιοχές, λόγω πληθυσμιακής υπερφόρτωσης με συνέπεια τη μη ομαλή υδροδότησή τους. Επίσης, η έλλειψη ενδιαμέσων υδατοδεξαμενών στην παράκτια περιοχή, δημιουργεί πρόβλημα και το χειμώνα και το καλοκαίρι. Άλλο ένα πρόβλημα που υπάρχει στην περιοχή, είναι η παράνομη χρήση του νερού της ΕΥΔΑΠ, από μέρος των ΟΤΑ, για γεωργικές χρήσεις. Αυτό, πολλαπλασιάζει τις ανάγκες νερού τους καλοκαιρινούς μήνες. Μεγάλο πρόβλημα επίσης στην περιοχή σχετικά με το θέμα της ύδρευσης είναι η ολική έλλειψη σχεδίων των κοινοτικών δικτύων. Δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Ως προς το δίκτυο μεταφοράς ενέργειας, σύμφωνα με τον χάρτη του Διαχειριστή Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενεργείας Α.Ε. (βλ. Σχήμα 8.31), η περιοχή μελέτης έχει κάλυψη από το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ δεν διέρχεται κανένα ρεύμα υψηλής τάσης. Επιπλέον υποθαλάσσια καλώδια μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας διέρχονται από την θαλάσσια περιοχή βόρεια από το λιμάνι της Ραφήνας και νότια του ακρωτηρίου Βελάνι. Τηλεπικοινωνίες Στο σύνολό της η περιοχή μελέτης εξυπηρετείται επαρκώς από το δίκτυο του ΟΤΕ και τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας. Στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχουν υπόγεια δίκτυα ΟΤΕ. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 142 Σχήμα 8.31: Απόσπασμα Χάρτη Ελληνικού Διασυνδεδεμένου Συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας περιόδου 2010‐2014 (Πηγή: ΔΕΔΔΗΕ, 2010) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 143 8.9 Ανθρωπογενείς πιέσεις στο περιβάλλον 8.9.1 Υφιστάμενες πηγές ρύπανσης Ως σημειακές πηγές ρύπανσης θεωρούνται τα αστικά λύματα, η βιομηχανική, κτηνοτροφική και λατομική δραστηριότητα και ως διάχυτες πηγές ρύπανσης τα αστικά λύματα και η γεωργική δραστηριότητα. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται τα συνολικά φορτία από διάχυτες και σημειακές πηγές ρύπανσης στη ΛΑΠ Αττικής (GR26) του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής. Πίνακας 8‐3: Συνολικά φορτία από διάχυτες και σημειακές πηγές ρύπανσης στη ΛΑΠ Αττικής BOD (tn/year) TN (tn/year) TP (tn/year) Επιφανειακά 10.936 6.871 5.105 Διάχυτη 2.617 593 937 Σημειακή 8.320 6.278 4.168 Υπόγεια 12.033 2.590 255 Συγκεκριμένα για το ΥΥΣ Μεσογαίας, οι χρήσεις γης στην περιοχή είναι αγροτικές και χρήσεις κατοικίας, ενώ υπάρχουν και λιγότερες εκτάσεις με φυσική βλάστηση. Παράλληλα υπάρχουν εκτεταμένες χρήσεις του δευτερογενούς τομέα που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και περιλαμβάνουν κάθε μορφής μονάδες μεταποίησης και εμπορίας, και πέντε ελαιοτριβεία. Στην περιοχή δεν φαίνεται προς το παρόν να υπάρχουν σημαντικές εστίες ρύπανσης που να σχετίζονται με τη βιομηχανική δραστηριότητα (οι καταγεγραμμένες βιομηχανίες ανήκουν στους κλάδους των ειδών διατροφής, επίπλων προϊόντων από μέταλλο και μη μεταλλικά ορυκτά, κατασκευή μεταφορικών μέσων κ.α., οι οποίοι αποτελούν κλάδους μέσης έως χαμηλής όχλησης), ούτε ο κυκλοφοριακός φόρτος είναι ακόμη τέτοιος που να δημιουργεί προβλήματα ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά, το πρόβλημα από τον κυκλοφοριακό φόρτο κατά τους θερινούς μήνες είναι αρκετά έντονο και μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί καμία λύση από πλευράς υποδομών χώρων στάθμευσης, οδικών αρτηριών και εναλλακτικών τρόπων μετάβασης. Σε κάθε περίπτωση για τον έλεγχο των εισροών στο δίκτυο αποχέτευσης της περιοχής θα τηρείται ο Κανονισμός Λειτουργίας Δικτύου Αποχέτευσης (Κ.Λ.Δ.Α) της ΕΥΔΑΠ Α.Ε.. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 144 8.9.2 Εκμετάλλευση φυσικών πόρων Σύμφωνα με στοιχεία της βάσης δεδομένων LATOMET της Γενικής Δ/νσης Φυσικού Πλούτου του ΥΠΕΝ στην περιοχή μελέτης δεν απαντάται κανένα είδους λατομείου ή μεταλλείου. 8.10 Ατμοσφαιρικό περιβάλλον‐ Ποιότητα αέρα Η Δ/νση Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Θορύβου (ΕΑΡΘ) του ΥΠΕΧΩΔΕ, που είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία του δικτύου μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης της ευρύτερης περιοχής Αθηνών, δεν έχει σταθμό στην περιοχή των Μεσογείων. Ο πλησιέστερος σταθμός της βρίσκεται στην Αγ. Παρασκευή, αλλά οι μετρήσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικές για τους Δήμους των Μεσογείων. Για την περιοχή μελέτης δεν έχει καταμετρηθεί καμία υπέρβαση στις τιμές των ρύπων : διοξείδιο του θείου (SO2), διοξείδιο του αζώτου (NO2),σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη από 10μm (PM10), όζον (O3), μονοξείδιο άνθρακα (CO) και βενζόλιο. Η ποιότητα του αέρα παρακολουθείται από το δίκτυο του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος», το οποίο σε αυτόν τον τομέα θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα εξοπλισμένα αεροδρόμια διεθνώς. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει ένα Δίκτυο Παρακολούθησης Ποιότητας Αέρα (ΔΠΠΑ), που αποτελείται από 6 σταθμούς, 5 μόνιμα εγκατεστημένους στους Δήμους Γλυκών Νερών, Κορωπίου, Μαρκόπουλου, Παλλήνης και Σπάτων και έναν κινητό (Σχήμα 8.32). Τα αποτελέσματα του προγράμματος παρακολούθησης δείχνουν ότι γενικά το ατμοσφαιρικό περιβάλλον στην περιοχή των Μεσογείων είναι ικανοποιητικό. Παρόλα αυτά, υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων σε περιοχές παρθένες μέχρι τώρα, όπως τα Σπάτα προβληματίζουν τους επιστήμονες. Επισημαίνεται ότι το όζον παρουσιάζει αυξημένες τιμές και μεγάλη διακύμανση από μέρα σε μέρα στον σταθμό μέτρησης των Σπάτων. Ωστόσο, οι τιμές δεν ξεπέρασαν το όριο που έχει θεσπίσει το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά το πρόβλημα είναι υπαρκτό αν λάβει κανείς υπόψη του ότι πριν από τη λειτουργία του αεροδρομίου η μέση συγκέντρωση του όζοντος δεν ξεπερνούσε τα 15‐20 μg/m3. Το μονοξείδιο του άνθρακα σημειώνει επίσης υψηλές τιμές στα Σπάτα, ενώ η μέση ετήσια τιμή συγκέντρωσης του NO2 δεν υπερβαίνει την οριακή τιμή των 40 μg/m3. Οι μέσες συγκεντρώσεις μετρούμενων ρύπων στο σταθμό Σπάτων παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 8‐4). Συνοψίζοντας, ενώ σήμερα δεν υφίστανται σημαντικά προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή, οι μεταβολές που επιφέρει η τεράστια αύξηση του πληθυσμού στα Μεσόγεια, οι οδικοί άξονες, το αεροδρόμιο και το λιμάνι δύναται να αυξήσουν τις συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων. Πρέπει να σημειωθεί ότι το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» είναι μεν μία σημαντική πηγή αέριων ρύπων στα Μεσόγεια, που ίσως επισκιάζει τις υπόλοιπες, αλλά δεν είναι η μόνη. Άλλες τέτοιες που συνεπικουρούν Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 145 την προαναφερθείσα είναι η οδική κυκλοφορία της Αττικής Οδού και των άλλων οδικών αρτηριών καθώς επίσης η εκτεταμένη ανάπτυξη της περιοχής με νέες βιομηχανικές μονάδες, νέες κατοικίες και νέες δραστηριότητες. Πίνακας 8‐4: Συνολικά Μετρούμενοι ρύποι στο σταθμό μέτρησης ατμοσφαιρικών ρύπων Σπάτων (Πηγή: Υπηρεσία Περιβάλλοντος του ΔΑΑ «Ελευθέριος Βενιζέλος») Σταθμός Σπάτων 2012 2013 2014 2015 NO2 (μg/m3) 16,5 17,1 16,9 17,2 O3 (μg/m3) 82,2 76,4 73,0 79,3 ΡΜ10 (μg/m3) 22,6 29,6 27,7 28,7 SO2 (μg/m3) 3,7 3,5 3,3 4,3 CO (mg/m3) 0,3 0,3 0,3 0,3 THCs (ppm) 2,0 2,2 2,1 2,2 Σχήμα 8.32: Γεωγραφική θέση σταθμών του Δικτύου του Δ.Α.Α «Ελευθέριος Βενιζέλος» 8.11 Ακουστικό περιβάλλον και δονήσεις Στην περιοχή μελέτης δεν παρατηρούνται υψηλές στάθμες θορύβου, καθώς η μοναδική εν δυνάμει πηγή θορύβου είναι η διερχόμενη εθνική οδός ΕΟ54. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο θορύβου ανάλογα με το όριο του ακινήτου στο οποίο ανήκει η εκάστοτε Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 146 εγκατάσταση ορίζεται σύμφωνα με τον επόμενο πίνακα του άρθρου 2 παρ.5 του Π.Δ. 1180/81 (ΦΕΚ‐293 Α'). 8.12 Ηλεκτρομαγνητικά πεδία Στην περιοχή μελέτης δεν παρατηρούνται ακτινοβολίες από ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ερμής», το οποίο υλοποιήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, οι κοντινότεροι σταθμοί 24ώρης μέτρησης ακτινοβολίας στην περιοχή μελέτης βρίσκονται στο Λύκειο Πικερμίου και στο πρώην ΤΕΕ Ραφήνας (ΕΜΠ‐ ΑΠΘ, 2016). Θέση: Πρώην ΤΕΕ Ραφήνας Στην παρακάτω γραφική παράσταση (Σχήμα 8.33) φαίνονται οι τιμές της πυκνότητας ροής ισχύος (για περιοχή συχνοτήτων 100 kHz έως 3 GHz) όπως αυτές υπολογίστηκαν για τον συγκεκριμένο σταθμό μέτρησης στο χρονικό διάστημα 29/02/2014‐ 5/02/2014. Οι διακεκομμένες γραμμές αντιστοιχούν στο χαμηλότερο επίπεδο αναφοράς του φάσματος των ραδιοκυμάτων 1.2 W/m2 (κόκκινη γραμμή) και 2.7 W/m2 (πράσινη γραμμή) που αντιστοιχεί στο όριο της συχνότητας των 900 MHz της κινητής τηλεφωνίας. Σχήμα 8.33: Γράφημα ισοδύναμης πυκνότητας ροής ισχύος στη θέση πρώην ΤΕΕ Ραφήνας Θέση: Λύκειο Πικερμίου Στην παρακάτω γραφική παράσταση (Σχήμα 8.34) φαίνονται οι τιμές της πυκνότητας ροής ισχύος (για περιοχή συχνοτήτων 100 kHz έως 3 GHz) όπως αυτές υπολογίστηκαν για τον συγκεκριμένο σταθμό μέτρησης στο χρονικό διάστημα 26/12/2012‐ 2/01/2013. Οι διακεκομμένες γραμμές αντιστοιχούν στο χαμηλότερο επίπεδο αναφοράς του φάσματος των ραδιοκυμάτων 1.2 W/m2 (κόκκινη γραμμή) και 2.7 W/m2 (πράσινη γραμμή) που αντιστοιχεί στο όριο της συχνότητας των 900 MHz της κινητής τηλεφωνίας. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 147 Σχήμα 8.34: Γράφημα ισοδύναμης πυκνότητας ροής ισχύος στη θέση Λύκειο Πικερμίου 8.13 Ύδατα 8.13.1 Σχέδιο Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Η περιοχή του έργου ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής, για την οποία έχει εκπονηθεί και εγκριθεί το Σχέδιο Διαχείρισης σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, κατ’ εφαρμογή του Ν. 3199/2003 και του ΠΔ 51/2007. Η έγκριση του Σχεδίου Διαχείρισης έγινε το 2013 με την σχετική απόφαση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων (Αριθμ. οικ.391/2013). Σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης και το εγκεκριμένο μέσω αυτού Πρόγραμμα Μέτρων, στην ευρύτερη περιοχή του προτεινόμενου έργου προβλέπονται τα εξής μέτρα:  RBD06_BM07_005: Συμπλήρωση καταλόγου των ευπρόσβλητων ζωνών νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ με τις περιοχές Μεγάρων Αλεποχωρίου, Μεσογαίας και Μαραθώνα.  RBD06_BM07_006: Πρόγραμμα δράσης στην περιοχή Μεγάρων Αλεποχωρίου, Μεσογαίας και Μαραθώνα για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ.  RBD06_OM06_020: Καθορισμός ζωνών προστασίας γύρω από τα ΥΣ που χρησιμοποιούνται για ύδρευση.  RBD06_ΣΜ06_043: Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για τις περιοχές Μεγάρων Αλεποχωρίου, Μεσογαίας και Μαραθώνα του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής.  RBD06_ΣΜ06_045: Μικρής εμβέλειας αγροπεριβαλλοντικά μέτρα, μείωσης Νιτρορύπανσης. Το έργο βρίσκεται σε πλήρη συμβατότητα με τις προβλέψεις του Σχεδίου Διαχείρισης. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 148 8.13.2 Επιφανειακά Ύδατα Η περιοχή των Μεσογείων, η οποία ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής, διαχωρίζεται σε δύο κύριες υδρολογικές λεκάνες απορροής με αποδέκτες το ρέμα Ραφήνας που εκβάλλει στον όρμο Ραφήνας και το ρέμα Αγίου Γεωργίου που εκβάλλει στον όρμο Βραυρώνας. Το Ρέμα Ραφήνας διασχίζει την πεδιάδα Μεσογείων από τα δυτικά προς τα ανατολικά σε μήκος 19 χιλιομέτρων περίπου, πριν από την εκβολή του νότια του σημερινού λιμένα της Ραφήνας. Το Ρέμα διέρχεται μέσα από πεδινές εκτάσεις και η μέση κλίση του είναι 1,5%. Το μέσο υψόμετρο της λεκάνης απορροής είναι +170 m, ενώ η υψηλότερη θέση της βρίσκεται στο βόρειο άκρο της λεκάνης και έχει υψόμετρο +920 m. Στο Ρέμα Ραφήνας συμβάλλουν διάφορα μικρότερα ρέματα, που διασχίζουν τις ορεινές και λοφώδεις εκτάσεις, που βρίσκονται στο βόρειο κυρίως τμήμα της λεκάνης. Τα κυριότερα συμβάλλοντα ρέματα στο ρέμα Ραφήνας και η περιοχή απορροής τους παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα: Ονομασία Περιοχή απορροής Ρ. Νταού Πεντέλης Νοτιοανατολική Πεντέλη, Βουτζάς Ρ. Αγίας Παρασκευής Νότια Πεντέλη, Καλλιτεχνούπολη Ρ. Βαλανάρη Νότια Πεντέλη, Πικέρμι, Ντράφι Ρ. Σπάτων Πεδινή περιοχή Σπάτων Ρ. Παλλήνης Νότια Πεντέλη, Ανθούσα, Γέρακας Ρ. Γέρακα Νότια Πεντέλη, Ανθούσα, Γέρακας Ρ. Λεονταρίου Ανατολικός Υμηττός, Κάντζα Ρ. Ραντάρ Ανατολικός Υμηττός, Γλυκά Νερά Ρ. Αγ. Ιωάννη Ανατολικός Υμηττός, Γλυκά Νερά Ρ. Παναγίτσας Πεντέλη, Γαργητός, Γέρακας Το ρέμα έχει διαμορφωμένη κοίτη επί 4 χλμ. περίπου ανάντη της εκβολής. Το τμήμα αυτό διέρχεται ως επί το πλείστον μέσα από κατοικημένη περιοχή του Δήμου Ραφήνας. Εκτός από την πρόχειρη διευθέτηση του κατάντη τμήματος του Ρέματος, δεν υπάρχουν άλλες σημαντικές επεμβάσεις της κοίτης. Στην εκβολή έχει διευθετηθεί η κοίτη με τοίχους αντιστηρίξεως και κοιτόστρωση από σκυρόδεμα σε μορφή ακανόνιστης μεταβαλλόμενης ορθογωνικής διατομής. Το διευθετημένο κομμάτι αρχίζει περίπου 30 μ. ανάντη της γέφυρας Λούτσας (οδός Χρυσοστόμου Σμύρνης) και εκτείνεται περίπου 275 μ. κατάντη της γέφυρας. Η ανάντη της διευθετήσεως αυτής και μέχρι την συμβολή στο ρέμα Ραφήνας του ρέματος Βαλανάρη (4 χλμ. από την εκβολή στην θάλασσα) κοίτη του ρέματος Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 149 Ραφήνας είναι ανεπένδυτη και διαμορφώνεται μαιανδρικά μέσα στον οικισμό. (Μελέτη οριοθέτησης Ρέματος Ραφήνας, 2010). Σύμφωνα με το εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης του Υ.Δ. Αττικής, η περιοχή μελέτης εμπίπτει στη ΛΑΠ Λεκανοπεδίου Αττικής GR26. Τα επιφανειακά υδατικά σώματα που απαντώνται εντός της περιοχής μελέτης (Σχήμα 8.35) είναι τρία (3) ποτάμια: ρ. Ραφήνας 1, ρ. Ραφήνας 2, ρ. Ραφήνας 3 και ένα (1) παράκτιο υδάτινο σώμα «Ακτές κόλπου Πεταλίων‐ Ραφήνας», αναγνωρισμένα με τους κάτωθι κωδικούς: ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΣ ΟΝΟΜΑ ΥΣGR0626C0002N Ακτές κόλπου Πεταλιών ‐ΡαφήναGR0626R000100010N Ρ. ΡΑΦΗΝΑΣ 1GR0626R000100011N Ρ. ΡΑΦΗΝΑΣ 3GR0626R000100012N Ρ. ΡΑΦΗΝΑΣ 2 Σχήμα 8.35: Επιφανειακά υδατικά συστήματα Υ.Δ.06 και η θέση του προτεινόμενου έργου (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Σύμφωνα με την αξιολόγηση των σωμάτων που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Σχεδίου Διαχείρισης (Σχήμα 8.36 και Σχήμα 8.37): Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 150  για το ρ. Ραφήνας 1, η οικολογική κατάσταση χαρακτηρίζεται ως ελλιπής, άγνωστη η χημική και ελλιπής η συνολική.  Για το ρ. Ραφήνας 2, η οικολογική κατάσταση χαρακτηρίζεται ως μέτρια, άγνωστη η χημική και μέτρια η συνολική.  Για το ρ. Ραφήνας 3, η οικολογική κατάσταση χαρακτηρίζεται ως άγνωστη, άγνωστη η χημική και άγνωστη η συνολική.  Για το παράκτιο σώμα, η οικολογική του κατάσταση χαρακτηρίστηκε ως καλή, ενώ η χημική του είναι άγνωστη. Σχήμα 8.36: Χάρτης ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 151 Σχήμα 8.37: Χάρτης ταξινόμησης της χημικής κατάστασης του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) 8.13.3 Υπόγεια Ύδατα Η περιοχή του έργου εμπίπτει στο αναγνωρισμένο υπόγειο υδατικό σύστημα Μεσογαίας με κωδικό GR0600150. Το ΥΥΣ GR 0600150 έχει έκταση 235 km2. Το υπόγειο υδατικό σύστημα Μεσογαίας αναπτύσσεται στα προσχωματικά υλικά και τα τριτογενή ιζήματα της λεκάνης των Μεσογείων. Η υπόγεια υδροφορία είναι κοκκώδης, φρεάτια σε μικρό βάθος και υπό πίεση στους υποκείμενους σχηματισμούς του Νεογενούς. Η τροφοδοσία του συστήματος εξασφαλίζεται κύρια από την απευθείας κατείσδυση του μετεωρικού νερού και από πλευρικές διηθήσεις των ανάντη καρστικών σχηματισμών στις περιοχές κοντά στις προσβάσεις της ορεινής ζώνης. Η ποσοτική κατάσταση του ΥΥΣ Μεσογαίας χαρακτηρίζεται ως καλή (Σχήμα 8.38). Η ποιοτική (χημική) κατάσταση του ΥΥΣ Μεσογαίας χαρακτηρίζεται ως κακή (Σχήμα 8.39). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το Τεύχος Αποτελεσμάτων Γεωτεχνικής Έρευνας, κατά την διάτρηση της γεώτρησης Γ‐ΑΛΚ στην θέση του αντλιοστασίου ΑΛΚ στις 5/11/2016, σε βάθος μεγαλύτερο των 3m παρατηρήθηκε έντονη οσμή των επιστρεφόμενων υδάτων διάτρησης, η οποία αποδίδεται στην παρουσία βοθρολυμάτων. Το συγκεκριμένο εύρημα είναι άμεσα σχετιζόμενο με την υφιστάμενη πρακτική μη ορθολογικού τρόπου διαχείρισης των λυμάτων, ο οποίος επιβαρύνει τους φυσικούς αποδέκτες. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 152 Σχήμα 8.38: Ποσοτική Κατάσταση Υπογείων Υδατικών Σωμάτων Υ.Δ.06 (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Σχήμα 8.39: Χημική Κατάσταση Υπογείων Υδατικών Σωμάτων Υ.Δ.06 (Πηγή: ΕΓΥ, Σχέδιο Διαχείρισης ΥΔ Αττικής 2013) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 153 8.14 Προστατευόμενες περιοχές υπό την έννοια του άρθρου 6και του παραρτήματος IV της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Σύμφωνα με το Άρθρο 6 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ «τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν τη δημιουργία μητρώου ή μητρώων όλων των περιοχών που κείνται στο εσωτερικό κάθε Περιοχής Λεκάνης Απορροής Ποταμού, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως χρήζουσες ειδικής προστασίας (εφεξής αναφερόμενες ως προστατευόμενες περιοχές) βάσει ειδικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας (και της κείμενης εθνικής σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 1 του ΠΔ51/2007) για την προστασία των επιφανειακών και υπογείων υδάτων τους ή για τη διατήρηση των οικοτόπων των ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό». Πιο συγκεκριμένα, το μητρώο των προστατευόμενων περιοχών, που περιγράφεται στο Άρθρο 6 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες αυτών (Παράρτημα IV της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ): I. Περιοχές που προορίζονται για την άντληση νερού για κατανάλωση από ανθρώπους σύμφωνα με το Άρθρο 7. II. Περιοχές που προορίζονται για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομική σημασία. III. Υδατικά συστήματα που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα αναψυχής, συμπεριλαμβανομένων περιοχών που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα κολύμβησης, σύμφωνα με την ΚΥΑ 46399/1352/1986/ (Β’ 438) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με την οδηγία 76/160/ΕΟΚ. IV. Περιοχές ευαίσθητες στην παρουσία θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευάλωτες ζώνες, σύμφωνα με την ΚΥΑ 16190/1335/97 (Β’519) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με την οδηγία 91/676/ΕΟΚ και των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητες περιοχές σύμφωνα με την ΚΥΑ 5673/400/1997 (Β’192) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με την οδηγία 91/271/ΕΟΚ και V. Περιοχές που προορίζονται για την προστασία των οικοτόπων ή των ειδών όπου η διατήρηση ή η βελτίωση της κατάστασης των υδάτων είναι σημαντική για την προστασία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών τόπων του προγράμματος ΦΥΣΗ 2000 που καθορίζονται δυνάμει της ΚΥΑ 33318/3028/1998 (Β’ 1289) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και της ΚΥΑ 414985/85 (Β’ 757) που εκδόθηκε σε συμμόρφωση με την οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Στην ευρύτερη περιοχή του έργου δεν απαντώνται περιοχές των κατηγοριών Ι και ΙΙ, αλλά μόνο προστατευόμενες περιοχές των κατηγοριών ΙΙΙ και IV. Νοτίως της περιοχής μελέτης εκτείνεται προστατευόμενη περιοχή της κατηγορίας V. 8.14.1 Ύδατα κολύμβησης αναγνωρισμένα σύμφωνα με την οδηγία 2006/7/ΕΚ. Η ποιότητα των νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας παρακολουθείται συστηματικά από το 1988 από τη Δ/νση Υδάτων του ΥΠΕΚΑ, αρχικά σύμφωνα με την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ και εν συνεχεία στο πλαίσιο της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ, η οποία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 154 εναρμονίστηκε με την ΚΥΑ Αριθμ. H.Π. 8600/416/E103 Ποιότητα και μέτρα διαχείρισης των υδάτων κολύμβησης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ «σχετικά με την διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την κατάργηση της οδηγίας 76/160/ΕΟΚ», του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Φεβρουαρίου 2006. Στο πλαίσιο της Οδηγίας αυτής παρακολουθούνται κυρίως οι ακτές που συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό λουομένων, οι ακτές που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από κάθε άποψη (αναπτυξιακό, αισθητικό, τουριστικό περιβαλλοντικό κλπ) και αυτές που δέχονται έντονες περιβαλλοντικές πιέσεις. Τα αναγνωρισμένα ύδατα κολύμβησης στην ευρύτερη περιοχή μελέτης παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 8‐5). Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι στην θαλάσσια ζώνη ανάμεσα από την ακτή Λούτσα Βόρεια 2 και τα Κοκκινονήσια υπάρχει έντονο τουριστικό ενδιαφέρον, καθώς πραγματοποιούνται οργανωμένες δραστηριότητες θαλάσσιων σπορ. Πίνακας 8‐5: Ύδατα κολύμβησης σύμφωνα με την Οδηγία 2006/7/ΕΚ (Από Βορρά προς Νότο) Κωδικός ταυτότητας ακτής Όνομα ταυτότητας ακτής Κωδικός Σχετιζόμενου Παράκτιου Υδάτινου Σώματος Ονομασία Σχετιζόμενου Παράκτιου Υδάτινου Σώματος GRBW069224077 Πλαζ ΡαφήναςGR0626C0002N Ακτές κόλπου Πεταλίων ‐ Ραφήνα GRBW069226122 Λούτσα Βόρεια2 GRBW069226120 Λούτσα Βόρεια1 GRBW069226121 Λούτσα Νότια Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 155 8.14.2 Ευπρόσβλητες Περιοχές (σύμφωνα με την οδηγία 91/676/ΕΟΚ) Η νιτρορύπανση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που οφείλεται κατά κύριο λόγο στις γεωργικές δραστηριότητες. Κύρια πηγή των νιτρικών στο έδαφος είναι τα αζωτούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται ευρέως στην γεωργία, η οργανική ουσία του εδάφους, διάφορα οργανικά υπολείμματα, κοπριές ζώων και άλλα. Το 1991 η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμώντας ότι η περιεκτικότητα των υδάτων σε νιτρικά ιόντα σε ορισμένες περιοχές των κρατών μελών είτε είναι αυξανόμενη είτε είναι ήδη αρκετά υψηλή εξέδωσε την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης». Η οδηγία αυτή αποβλέπει ‐ στη μείωση της ρύπανσης των υδάτων που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά ιόντα γεωργικής προελεύσεως και στην πρόληψη της περαιτέρω ρύπανσης αυτού του είδους. Μέσω της ΚΥΑ 190126/2013 προσδιορίζονται τα νερά που υφίστανται ή ενδέχεται να υποστούν νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης (υπόγεια νερά Μεσογαίας Αττικής) Κι αναγνωρίστηκε ως ευπρόσβλητη ζώνη η περιοχή Μεσογαίας Αττικής. Πίνακας 8‐6: Ευπρόσβλητη ζώνη Μεσογαίας Αττικής σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ Όνομα ευπρόσβλητης ζώνης Κωδικός Σχετιζόμενου Υδάτινου Σώματος Ονομασία Σχετιζόμενου Υδάτινου Σώματος Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 156 ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ GR0600150 ΥΥΣ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 8.14.3 Περιοχές του προγράμματος «Φύση 2000» Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas ‐ SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK «για τη διατήρηση των άγριων πτηνών». Η Οδηγία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 414985/ 757Β/18.12.1985. Τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance – SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής. Η Οδηγία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 33318/3028/1998, η οποία τροποποιήθηκε με την Κοινή Υπουργική Απόφαση υπ' αρ. Η.Π. 14849/853/Ε103, ΦΕΚ Β' 645 11.4.2008. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής υπάρχουν συνολικά 9 περιοχές ενταγμένες στο δίκτυο NATURA 2000 από τις οποίες οι 5 προστατεύονται ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (ΤΣΚ), 3 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και μία περιοχή που προστατεύεται και ως ΤΚΣ και ως ΖΕΠ, οι οποίες σχετίζονται με επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα. Νοτίως της περιοχής μελέτης συναντάται η περιοχή του δικτύου NATURA 2000 με κωδικό «GR3000004 ΒΡΑΥΡΩΝΑ‐ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ». Πίνακας 8‐7: Περιοχές που προορίζονται για προστασία οικοτόπων ή ειδών, σύμφωνα με τις Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ Κωδικός Περιοχής του Προγράμματος «Φύση 2000» Όνομα Περιοχής του προγράμματος «Φύση 2000» Επιφάνεια (km2) Κατηγορία Προστατευόμενης Περιοχής GR3000004 ΒΡΑΥΡΩΝΑ‐ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ 26.692,42 ΟΙΚΟΤΟΠΟΙ 8.15 Τάσεις εξέλιξης του περιβάλλοντος (χωρίς το έργο) Ένα διαχρονικό πρόβλημα που έχει δυσμενείς συνέπειες στην ποιότητα του περιβάλλοντος, σχετίζεται με την υφιστάμενη πρακτική διαχείρισης των αστικών λυμάτων της περιοχής, που περιορίζεται στην αποχέτευση σε βόθρους, επί το πλείστων Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου: «Συλλογή, Επεξεργασία αστικών λυμάτων Δήμων Ραφήνας‐Πικερμίου και Σπάτων‐Αρτέμιδος και Επαναχρησιμοποίηση – Διάθεση επεξεργασμένων εκροών» 157 απορροφητικούς και σε μικρό ποσοστό στεγανούς, αμφίβολης ωστόσο στεγανότητας. Τα βοθρολύματα μεταφέρονται με εκατοντάδες βυτιοφόρα καθημερινά προς το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων Μεταμόρφωσης, ενώ οι υπερχειλίσεις από τους βόθρους δημιουργούν μία ιδιαίτερα δυσάρεστη έως απαράδεκτη κατάσταση από πλευράς προστασίας περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας. Πέραν της σημαντικής περιβαλλοντικής αυτής υποβάθμισης, επισημαίνεται η οικονομική επιβάρυνση των κατοίκων με τα λειτουργικά έξοδα συχνής εκκένωσης των βόθρων. Επομένως, η συνέχιση της ισχύουσας πρακτικής οδηγεί σε σημαντική υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς δημιουργεί πλήθος προβλημάτων, όπως είναι η ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδατικών συστημάτων της περιοχής, με σαφή την ταπείνωση της ποιοτικής στάθμης των υδάτων σε επίπεδα που να μην είναι σε μεγάλο βαθμό αξιοποιήσιμα.